«Το φάντασμα του Αλεξαντρ Βολφ: Η Μαριάν περπατά στη ρωσική στέπα»

πού είναι το καλοκαίρι, το αδιανόητο καλοκαίρι μηδέν..;

από παιδιά δύο πράγματα τρέμουμε μόλις που πλησιάζει ο Σεπτέμβρης: το τέλος του ευχάριστου και μεγάλου πρωινού μας ύπνου και ακόμη περισσότερο την “ευχή” “Καλός χειμώνας”.

Για να αποφύγουμε λοιπόν τις κοινοτοπίες για το φθινόπωρο

Σε κάθε ανθρώπινη ζωή η αλληλουχια των συμβάντων ειναι θαυμαστή…

Γκάιτο Γκαζντάνοφ, Το φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ^σ.1Γκάιτο Γκαζντάνοφ, Το φάντασμα του Αλεξαντρ Βολφ, μτφρ: Ελένη Μπακοπούλου, Αθήνα: Αντίποδες, 2015, σελ. 126

Η νουβέλα του Γκάιτο Γκαζντάνοφ ξεκινά απρόσμενα με μια αναμέτρηση με τις εκτάσεις των ρωσικών στεπών – “Στην Ευρώπη υπάρχει μόνο μία χώρα oπου μπορείς στα αλήθεια να καταλάβεις τι είναι η έκταση, κι αυτή είναι η Ρωσία” – αναφέρει ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής. Εξαντλημένοι ρώσοι στρατιώτες – του Ερυθρού ή του Λευκού στρατού- περιπλανώνται σε αυτές, ξαπλώνουν ανάμεσα στις καλαμιές, πασχίζουν να βρουν τρόπους να προστατευθούν από την απειλή της ζέστης και από εκείνη των αντιπάλων.

Οι πρώτες σελίδες της νουβέλας του περιπετειώδους και στη ζωή και όχι μόνο στη λογοτεχνία Γκάιτο Γκαζντάνοφ μεταφέρουν ένα αίσθημα βάρους. Ή καλύτερα μας μεταφέρουν το ίδιο το βάρος που κουβαλά ο τραυματισμένος νεαρός ρώσος περιπλάνωμενος στη «μέση του πουθενά». Το τοπίο και οι εμπειρίες του υπάρχουν και δεν υπάρχουν/ συμβαίνουν ή δε συμβαίνουν καθώς εκείνος βυθίζεται στο παιγνιώδες σύμπαν ενός ονείρου το οποίο θα ξαναδεί πολλές φορές στη ζωή του.

Αυτός ο εγκιβωτισμός της πραγματικότητας σε ένα φανταστικό τοπίο θα τον ακολουθήσει κι όταν βρεθεί στο ζωηρό μεσοπολεμικό Παρίσι, είτε όταν κρατά τις πρόχειρες σημειώσεις του στο δημοσιογραφικό του μπλοκ χαζεύοντας τις γκροτέσκες φιγούρες ξενύχτηδων γάλλων στο μπιστρό της γειτονιάς του, είτε στις μεταμεσονύχτιες ερωτικές συναντήσεις με την Γελένα Νικολαβγένα, η ιδιαίτερη περσόνα της οποίας σύντομα της αποδίδει τον ρόλο της «μυθικής ερωμένης» μέσα στην αφήγηση.

Κάπως έτσι, με διαρκείς χρονικές και χωρικές παλλινδρομήσεις στην αφήγηση ο Γκαζντάνοφ εισάγει την φόρμα ενός τρόπον τινά «μεταφυσικού νουάρ» ^σ.2Νίκος Ξένιος, «Ένας Προυστ στο νυνχτερινό Παρίσι», Βookpress, 3.5.2015, μιας και όπως παραδέχεται ο ήρωας/συγγραφέας – το κείμενο έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία- η απλή «αισθησιακή πρόσληψη του κόσμου περιορίζει κατά πολύ τις πνευματικές του δυνατότητες»^σ.3Γκάιτο Γκαζντάνοφ, Το φάντασμα του Αλεξαντρ Βολφ, μτφρ: Ελένη Μπακοπούλου, Αθήνα: Αντίποδες, 2015, σελ. 40.. Αυτό το πρόσχημα της μεταφυσικής γίνεται η αφορμή για να εκδιπλωθεί η υπαρξιακή ανησυχία του ήρωα μέσα σε βραδινά επεισόδια που δε στερούνται του κυνισμού ή του χιούμορ.

Η ομορφιά της νουβέλας του Γκαζντάνοφ δεν εξαντλείται στο ενδιαφέρον παιχνίδι με τις λογοτεχνικές φόρμες. Οφείλεται επίσης στην αναγνώριση της δυναμικής διαπλοκής των ταυτότητων μέσα από την εξέλιξη της ιστορίας. Μέσα από το πρίσμα του «εκγαλλισμένου» ρώσου του Παρισιού διαθλάται η πραγματικότητα της προπολεμικής δυτικής Ευρώπης. Ο αντισημιτισμός και ο αντικομμουνισμός δε φύησαν αυτόματα στο έδαφος μιας οικονομικής κρίσης. Αντίθετα, η σπορά τους είχε γίνει πολύ νωρίτερα μέσα σε ένα πεδίο όπου καλλιεργούνταν φυλετικές, εθνοτικές και θρησκευτικές αντιπαραθέσεις. Με αυτό το βλέμμα το Πάρισι δεν είναι μόνο η μητρόπολη – «λίκνο» του πολιτισμού της δυτικής ευρώπης, είναι ταυτόχρονα ο  πραγματικός και συμβολικός τόπος όπου «παίζεται» το δράμα της κρίσης του διαφωτισμού. Με άλλα λόγια,  ο Αλεξάντρ Βολφ γίνεται η άλλη όψη της Μαριάν, του εμβλήματος της κλυδωνιζόμενης γαλλικής δημοκρατίας.

Αναφορές

Γκάιτο Γκαζντάνοφ, Το φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ, μτφρ:Ελένη Μπακοπούλου, επίμετρο: Χρήστος Αστερίου, Αντίποδες, 2015