Χθες βράδυ, όπως χάζευα στο ίντερνετ, έπεσα πάνω σε ένα γνώριμο βίντεο με πρωταγωνιστή τον Ροναλντίνιο να δοκιμάζει ένα καινούργιο ζευγάρι ποδοσφαιρικά παπούτσια και στη συνέχεια να πετυχαίνει τέσσερις φορές στη σειρά τα δοκάρια ενός τέρματος. Πολλοί υποστηρίζουν ότι αποτελεί προϊόν μοντάζ, όμως αυτό δεν είναι της παρούσης. Πρόκειται για διαφήμιση γνωστής εταιρίας αθλητικών που προβλήθηκε τον μακρινό Οκτώβριο του 2005, όταν και την είχα δει τελευταία φορά. Το ΥouΤube είχε ξεκινήσει την λειτουργία του λίγους μήνες νωρίτερα, τον Φεβρουάριο, ενώ το πρώτο βίντεο σ.1Me at the zooανέβηκε μόλις τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου. Θέλω να πω ότι το ΥouΤube εκείνη την περίοδο ήταν ακόμα πολύ μακριά από το να αποτελεί το κύριο μέσο στο οποίο οι χρήστες έβλεπαν και ανταλλάσσαν βίντεο, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Το ίδιο το ίντερνετ ήταν πολύ μακριά από αυτό που αποτελεί σήμερα, και ο Ροναλντίνιο έχει πλέον κρεμάσει τα παπούτσια του.
Προσωπικά είχα κατεβάσει το συγκεκριμένο βίντεο στη δουλειά του πατέρα μου -στο σπίτι θα ήταν μάλλον αδύνατο- από κάποιο σάιτ, του οποίο το domain σήμερα πιθανότατα να οδηγεί κάπου αλλού ή να μην υπάρχει καν. Και το είχα κατεβάσει περιμένοντας αγωνιωδώς μία ολόκληρη ώρα. Μία ολόκληρη ώρα για μερικά δευτερόλεπτα κακής ποιότητας εικόνας. Μία συνηθισμένη διαδικασία τότε που ξεκινούσε από ένα PSTN μόντεμ κάπως έτσι σ.2The Sound of dial-up Internet. Και όλο αυτό για να τρέξω μετά στο γήπεδο να δοκιμάσω κι εγώ. Συγκλονιστικό; Συγκλονιστικό, όσο το τηλέφωνο ή η τηλεόραση μέχρι πριν από μερικές μόλις δεκαετίες. Αυτονόητο, σήμερα ακόμα ίσως και για κάποιον «αλητάκο» στις φαβέλες του Ρίο που αναζητεί αυτή τη στιγμή το ίδιο βίντεο σε ανάλυση HD περιμένοντας μόλις κάποια κλάσματα του δευτερολέπτου για να το απολαύσει. Για κάποιον πιτσιρικά που ψάχνει στο ίντερνετ το τελευταίο γκολ του λατρεμένου του ποδοσφαιριστή ή για κάποιο κορίτσι που αναζητεί το τραγούδι της αγαπημένης της τραγουδίστριας -όχι, αυτά δεν έχουν αλλάξει τόσο, αλλά ούτε αυτό είναι της παρούσης. Για κάποιον «ανήσυχο» νέο που ξέρει πως κάτι δεν πάει καλά και «την ψάχνει» στο διαδίκτυο, για κάποια νέα που ενημερώνεται σήμερα μόνο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
«Όλη η πληροφορία στα ακροδάχτυλά σας»: ίσως το πιο διάσημο σλόγκαν του 21ου αιώνα. Μία πραγματικότητα που η Αριστερά γνωρίζει, αλλά αδυνατεί για την ώρα να αναμετρηθεί μαζί της με σοβαρούς όρους. Αδυνατεί, γιατί το παραπάνω δεν είναι παρά ένας από τους μεγαλύτερους μύθους της εποχής, πως η πληροφορία είναι απλά θέμα πατήματος ενός κουμπιού, ενός κλικ. Πως οι πληροφορίες, δηλαδή, είναι κάποια δεδομένα στον κυβερνοχώρο που μετατρέπονται σε πληροφορίες μόλις αναζητηθούν από κάποιον ή πως είναι φτηνές. Στην πραγματικότητα φθηνή είναι μόνο η αναπαραγωγή τους. Φθηνή -χάρη στην όλο και αυξανόμενη ταχύτητα μετάδοσης- είναι η εκπομπή τους, ενώ αντίθετα η λήψη τους γίνεται όλο και πιο ακριβή σε χρόνο και προσοχή, κάτι που ο Χέρμπερτ Σάιμον, Αμερικάνος οικονομολόγος και θεωρητικός της τεχνητής νοημοσύνης, συνέλαβε πρώτος σ.3Simon, H. A. (1971), “Designing Organizations for an Information-Rich World”, in Martin Greenberger, Computers, Communication, and the Public Interest, Baltimore, MD: The Johns Hopkins Press, ISBN 0-8018-1135-X και που αργότερα θα ονομαζόταν «οικονομία της προσοχής». Η Ακροδεξιά, αντίθετα, -με τις ανάλογες πλάτες σε πολλές περιπτώσεις ή και όχι, αλλά ούτε αυτό είναι της παρούσης- το έχει αντιληφθεί αυτό και παίζει το παιχνίδι με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Το έκανε στις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές με τον Τραμπ σ.4The #Election2016 Micro-Propaganda Machine, το κάνει χρόνια πια στην Ελλάδα με την Χρυσή Αυγή σ.5Η ελληνική ακροδεξιά στο διαδίκτυο: μια ανάλυση γράφων.
«Ναι, αλλά κι εμείς στήσαμε μπλογκ και σάιτ, λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανεβάσαμε βίντεο από την τελευταία παρέμβαση». Όλα αυτά ίσως να ήταν αρκετά πριν από μια χούφτα χρόνια, όπως το 1917 κάποια εφημερίδα ή ένα περιοδικό να «έκανε την δουλειά». Σήμερα χρειάζεται βουτιά στα βαθιά νερά του κυβερνοχώρου, εκεί που η νεολαία περνάει μεγάλο κομμάτι του ελεύθερού της χρόνου, χρειάζεται χαρτογράφηση των μέσων, των χαρακτηριστικών και των δυνατοτήτων τους, μελέτη της προπαγάνδας του αντιπάλου, διεισδυτικότητα, πρωτότυπη και μαχητική παρέμβαση, μαζική και νεολαιίστικη απεύθυνση. Χρειάζονται δεσμοί με τα κινήματα του διαδικτύου και τις κοινότητες ελεύθερου λογισμικού, επαφή με καλλιτέχνες που αναδύονται από το ίντερνετ και καταπιάνονται με τα κοινωνικά κινήματα, σχέσεις με προσωπικότητες όπως ο Σνόουντεν ή ο επόμενος Άαρον Σουάρτς, γέφυρες με τους «χακτιβιστές» που αναστατώνουν ολόκληρους οργανισμούς ή ακόμα και κυβερνήσεις με μερικές γραμμές κώδικα. Ας θυμηθούμε το κύμα αντιδράσεων και αντιστάσεων που δημιούργησε η συζήτηση γύρω από τα νομοσχέδια SOPA, PIPA και ACTA, και την απουσία της Αριστεράς από την μάχη για το ανοιχτό διαδίκτυο και ας αναστοχαστούμε.
Ο χρόνος στο διαδίκτυο τρέχει γρήγορα και τρέχει συνεχώς. Αυτός είναι ο ένας από τους δύο λόγους που το Twitter είναι τόσο πετυχημένο. Ο άλλος είναι ο περιορισμός των -φαινομενικά λίγων- 140 χαρακτήρων κάθε τουίτ. Ίσως να μην χρειάζονται πολλοί περισσότεροι για να τραβήξει κανείς την προσοχή. Κάθε μέσο επικοινωνίας και κάθε πλατφόρμα έχει τα δικά του εγγενή χαρακτηριστικά, περιορισμούς, αλλά και δυνατότητες. Όχι, δεν μπορείς να κάνεις αριστερή πολιτική με 140 χαρακτήρες, ούτε πρέπει η Αριστερά να εκπαιδεύει στην εύκολη, επιφανειακή, γρήγορη ανάγνωση, στον συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και διαλόγου. Όμως το ταμπλό έχει στηθεί και χρειάζεται να παίξουμε και με αυτούς τους κανόνες, τουλάχιστον για να τραβήξουμε την προσοχή. 140 χαρακτήρες. Σε ένα βίντεο δύο λεπτών. Σε ένα σχόλιο κάτω από ένα βίντεο δύο λεπτών. Σε πολλά σχόλια. Σε ένα infographic. Σε μια εικόνα. Σε ένα meme. Σε ένα μεγάλο σύμπλεγμα δικών μας μικρότερων σάιτ; Με μαεστρία, όπως και να ‘χει, λόγο ανατρεπτικό, ελκτικό στην νεολαία και τον κόσμο της εργασίας. Ίσως το ότι το 2017 ένας δεκάχρονος vlogger που μιλάει για τον κομμουνισμό έχει πιο μαζικό ακρωτήριο απ’ ότι το ίδιο το κομμουνιστικό κόμμα της χώρας του να μην είναι τελικά παράδοξο. Ο μικρός Ντέιβιντ σ.6We Need Communism, https://youtu.be/dqB-EMqpsUA έχει γίνει τις τελευταίες μέρες viral στα social media, ακριβώς γιατί -εκτός από το γεγονός ότι είναι ένα πιτσιρίκι που μιλάει για τον κομμουνισμό- όπως και τα περισσότερα παιδιά της γενιάς του, αντιλαμβάνεται με ευκολία τα εγγενή χαρακτηριστικά του ΥouΤube και τις προσδοκίες του κοινού.
Ας δούμε όμως και ένα άλλο παράδειγμα, το UpWorthy.com, ένα πρότζεκτ διαδικτυακών ακτιβιστών. Ένα σάιτ προοδευτικών, αντιρατσιστικών απόψεων, με μεγάλη δράση πρόσφατα ενάντια στον νεοεκλεγέντα Τραμπ. Αυτό που το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα αντίστοιχα σάιτ είναι ότι αναδημοσιεύει άρθρα προσθέτοντας βίντεο, κόμικ, γραφήματα και κυρίως «πιασάρικους» τίτλους, τίτλους σαν αυτούς που κατακλύζουν τα timeline όλων των χρηστών του Facebook και γίνονται viral μέσα σε μερικές ώρες. “Immigrants make America great, and one organization has the data to prove it”, “How 7 things that have nothing to do with rape perfectly illustrate the concept of consent”, και “12 amazing ways ordinary Americans turned out against Donald Trump’s ‘Muslim ban” είναι μόνο μερικοί τέτοιοι τίτλοι πρόσφατων άρθρων. Σήμερα μετρά 50 εκ. μοναδικούς επισκέπτες κάθε μήνα. Φυσικά, για να είμαι ειλικρινής, στα πρώτα βήματα του συγκεκριμένου σάιτ έχουν βάλει το χεράκι τους (στην τσέπη) πρόσωπα που εμπλέκονται με το Facebook, το Twitter, το Reddit και άλλα αντίστοιχης εμβέλειας μέσα. Η ουσία, όμως, που νομίζω ότι πρέπει να κρατήσουμε είναι πώς υπάρχουν τρόποι να συμμορφωθεί κανείς με τις απαιτήσεις του μέσου χωρίς να υποταχθεί σε αυτό.
Προφανώς δεν μπορούμε να είμαστε αφελείς: το ίντερνετ δεν είναι ένα ουδέτερο εργαλείο. Η ευπλαστότητα του καπιταλισμού και η ικανότητά του να καταναλώνει, μπορεί να εκφυλίσει κάθε θύλακα απελευθερωτικής τεχνολογίας που γεννιέται εντός του. Η πραγματικότητα είναι ότι δεν είναι εύκολο να «κοροϊδέψουμε» τον αλγόριθμο της Google, ώστε να εμφανίζει στην πρώτη σελίδα των αποτελεσμάτων κάθε αναζήτησης αυτά που θα θέλαμε εμείς και όχι αυτά που θέλουν οι «από πάνω» σ.7Google, democracy and the truth about internet search. Οφείλουμε, ωστόσο, να διδαχτούμε από τις δυνατότητες του εργαλείου. Από την μεγάλη συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην Αραβική Άνοιξη σ.8Egypt five years on: was it ever a ‘social media revolution’?, στα «Occupy» και «Democracy Now!», το πιο πρόσφατο «Fight for $15» που οδήγησε στο νικηφόρο κίνημα των εργατών των McDonald’s στην Αμερική για συλλογικό κατώτατο μισθό και δικαίωμα στον συνδικαλισμό, μέχρι το διαδικτυακό crowdfunding για τον Μπέρνι Σάντερς, που του επέτρεψε να δώσει την μάχη των εκλογών απέναντι στην Χίλαρι Κλίντον και τους χορηγούς της. Το κοινό όλων αυτών είναι ότι πρόκειται για καμπάνιες που ξεπήδησαν -λιγότερο ή περισσότερο- αυθόρμητα, αναδεικνύοντας αφενός τις τεράστιες δυνατότητες συντονισμού, οργάνωσης και απεύθυνσης των κοινωνικών κινημάτων σήμερα στον κυβερνοχώρο, αφετέρου την απουσία της Αριστεράς από αυτόν. Τροφή για σκέψη, λοιπόν.
Υποσημειώσεις
Παναγιώτης Αντωνίου
Θάνος Ανδρίτσος
Δαμιανός Κομματάς