Από το καλοκαίρι του 2015 έχει ανοίξει ένας μεγάλος κύκλος συζητήσεων στους κύκλους της ΕΕ και οι μέχρι τώρα αποφάσεις των συνόδων κορυφής σηματοδοτούν μια αντιδραστική κατεύθυνση της ΕΕ και στο προσφυγικό ζήτημα.
Η «ανθρωπιστική» στάση της ΕΕ προς τους πρόσφυγες/μετανάστες που εκφράστηκε κυρίως μέσω της Α. Μέρκελ τον Αύγουστο του 2015, όπου ζητούσε προσωρινή άρση του Δουβλίνου ΙΙ και δήλωνε ότι οι πρόσφυγες είναι καλοδεχούμενοι, έχει πλέον αντικατασταθεί από απειλές για οριστικό κλείσιμο των συνόρων (αποπομπή της Ελλάδας από τη ζώνη του Σένγκεν), απελάσεις και χτίσιμο νέων φραχτών μεταξύ των χωρών της ΕΕ αλλά και μεταξύ βαλκανικών χωρών εκτός ΕΕ. Τον τόνο στη ξενοφοβική πολιτική και τη περίφραξη των συνόρων έχουν δώσει κυρίως οι ακροδεξιές κυβερνήσεις της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης. Ήδη από το Σεπτέμβρη, στις αλλεπάλληλες συνόδους κορυφής για το προσφυγικό, ιδιαίτερο βάρος είχε δοθεί στο πώς θα κλείσουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και πώς θα αναβαθμιστεί ο ρόλος της Frontex. Από το Δεκέμβρη έχουν ξεκινήσει κοινές περιπολίες από δυνάμεις της Frontex και των δυνάμεων ταχείας επέμβασης της Ε.Ε στα θαλάσσια σύνορα ΕΕ-Τουρκίας αλλά και στα σύνορα της ΠΓΔΜ. Στην τελευταία σύνοδο κορυφής της ΕΕ το Δεκέμβρη ανακοινώθηκε η συγκρότηση Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής που θα έχει δικαίωμα επέμβασης με απόφαση της Κομισιόν, ακόμα και κόντρα στις αποφάσεις του εκάστοτε κράτους-μέλους.
Πέρα από τις πρωτοβουλίες από πλευράς ΕΕ, το κομβικό ρόλο «αναχαίτισης» των προσφυγικών ροών θα τον έπαιζε η Τουρκία και τους τελευταίους μήνες τα βλέμματα των Ευρωπαίων ηγετών είχαν στραφεί προς την ανατολική πλευρά του Αιγαίου. Εν τέλει η συμφωνία έκλεισε, με την Τουρκία να έχει οριστεί ως «προστάτης» των ευρωπαϊκών συνόρων. Με βάση τη συμφωνία, η διαλογή σε πρόσφυγες και μετανάστες που έχουν δικαίωμα για αίτηση ασύλου στην ΕΕ θα γίνεται σε τούρκικο έδαφος, μια επιλογή που δεν είναι καθόλου τυχαία καθότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη συνθήκη της Γενεύης και μπορεί να προβεί σε απελάσεις χωρίς προσχήματα. Ως αντάλλαγμα, η ΕΕ φάνηκε ιδιαίτερα γενναιόδωρη με το να σιωπά συστηματικά στον ανοιχτό πόλεμο που έχει κηρύξει το φασιστικό καθεστώς του Ερντογάν στο κούρδικο λαό στην ΝΑ Τουρκία, με το να δίνει 3δις για τα κέντρα διαλογής προσφύγων και μεταναστών και να δεσμεύεται για επανέναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας στην ΕΕ και αναθεωρήσεις βίζα.
Ποιοτική τομή στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών αποτελεί η απόφαση της συνεδρίασης των υπουργών άμυνας του ΝΑΤΟ για την επέμβαση του στο Αιγαίο, υπό γερμανική διοίκηση μέχρι το Ιούνιο, σε συμφωνία με την ελληνική κυβέρνηση. Με βάση τις δηλώσεις των εκπροσώπων του ΝΑΤΟ, η απόφαση αυτή στοχεύει στις επαναπροωθήσεις των βαρκών με πρόσφυγες και μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν μέσω της Ελλάδας στην ΕΕ, αλλά ουσιαστικά οι περιπολίες του ΝΑΤΟ στην περιοχή -που ήδη έχουν ξεκινήσει- ανοίγουν την πόρτα εισόδου στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, με τον πόλεμο στη Συρία να κλιμακώνεται παρά την υποτιθέμενη ανακωχή.
Το προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα αποτελεί πεδίο έντονων ιδεολογικών αντιπαραθέσεων και η οχύρωση της ΕΕ βρήκε ένα ακόμα πάτημα στον λεγόμενο πόλεμο ενάντια στη τρομοκρατία θέτοντας στο στόχαστρο πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Η επίθεση στο Παρίσι τον περασμένο Νοέμβρη, έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα στο να ξεδιπλωθεί η βεντάλια αντιδραστικών πολιτικών από την καλλιέργεια ξενοφοβικών και ισλαμοφοβικών απόψεων μέχρι τη καταπάτηση δικαιωμάτων με απαγορεύσεις συγκεντρώσεων και διαδηλώσεων. Το καθεστώς έκτακτης ανάγκης στη Γαλλία έχει παραταθεί μέχρι τα τέλη Φλεβάρη ως μια υποτιθέμενη ασπίδα προστασίας της Δημοκρατίας. «Η συστηματική αναπαραγωγή του όρου ασφάλεια στο δημόσιο διάλογο επιδιώκει να εδραιώσει μια γενικευμένη κατάσταση ελέγχου σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και μια συστημική σύνδεση Κράτους Ασφάλειας και τρομοκρατίας: αν το Κράτος χρειάζεται το φόβο προκειμένου να νομιμοποιηθεί, τότε θα πρέπει να παράγει τρομοκρατία ή, τουλάχιστον, να μην εμποδίζει την ύπαρξη της. Βλέπουμε λοιπόν χώρες να εξακολουθούν να εφαρμόζουν μια εξωτερική πολιτική η οποία τροφοδοτεί την τρομοκρατία που διατείνονται πως καταπολεμούν στο εσωτερικό τους, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν φιλικές σχέσεις ή ακόμα πουλούν όπλα σε κράτη τα οποία είναι γνωστό ότι χρηματοδοτούν τις τρομοκρατικές οργανώσεις» σ.1Από άρθρο του Giorgio Agamben στη Le monde,.
Πέρα από τη συστηματική διάδοση φόβου και τρομοκρατίας σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες όσον αφορά την ισλαμική απειλή, η ΕΕ συναινεί σιωπηλά σε αποφάσεις όπως αυτή του κοινοβουλίου της Δανίας για κατάσχεση χρημάτων και τιμαλφών των προσφύγων και μεταναστών που ζητούν άσυλο εκεί. Η ψήφιση αυτού του νόμου δεν μπορεί να μην παραλληλιστεί με τις κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων Εβραίων από τους Ναζί πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Την ίδια κατεύθυνση ακολουθεί πλέον και η Ελβετία, η Σουηδία αλλά και περιοχές στη νότια Γερμανία. Όσο οι πολιτικές ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών δεν επιτυγχάνουν δραστική μείωση των προσφυγικών ροών, προβαίνουν σε θέσπιση τέτοιων πλαισίων, ώστε να «αποθαρρύνουν» πρόσφυγες και μετανάστες να ζητούν άσυλο στις χώρες αυτές.
Παράλληλα, στη Βρετανία οι πρόσφυγες που έχουν ζητήσει άσυλο και διαμένουν σε σπίτια χαμηλού ενοικίου στιγματίζονται με κόκκινες εξώπορτες, κίνηση που έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση ρατσιστικών και φασιστικών επιθέσεων εναντίον τους. Στη Γερμανία, το 2015 καταγράφηκαν 1.027 επιθέσεις εναντίον χώρων φιλοξενίας προσφύγων, αριθμός που έχει πενταπλασιαστεί σε σχέση με τη προηγούμενη χρονιά. Η ισλαμοφοβική οργάνωση «Pegida» επικαλούμενη τον κίνδυνο αλλοίωσης της ευρωπαϊκής ταυτότητας καλεί σε ρατσιστικές συγκεντρώσεις και πορείες και συγκρότηση πολιτοφυλακών ενάντια στους νεοεισερχόμενους πρόσφυγες και μετανάστες.
Τέλος, αξίζει να σταθούμε στο πως αναπαράγονται ειδήσεις για τους πρόσφυγες στα καθεστωτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης όπως και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τον τελευταίο καιρό και ιδιαίτερα στην υπόθεση μαζικών σεξουαλικών παρενοχλήσεων γυναικών το βράδυ της παραμονής της πρωτοχρονιάς στη Γερμανία, με επίκεντρο την Κολωνία. Το περιστατικό αυτό πυροδότησε σειρά ρατσιστικών και ξενοφοβικών σχολίων από τα καθεστωτικά Μ.Μ.Ε. μέχρι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναπαράγοντας φωτογραφίες κακοποιημένων γυναικών που κυκλοφορούν εδώ και χρόνια στο διαδίκτυο παρουσιάζοντας τις ως αποτύπωση των επιθέσεων εκείνο το βράδυ. Αρκετές μέρες μετά το περιστατικό, δημοσιεύτηκε έρευνα του Independent.uk, όπου λέει ότι μόνο τρεις από τους 58 άντρες που κατηγορούνται για σεξουαλικές παρενοχλήσεις ήρθαν στη Γερμανία το τελευταίο διάστημα από τη Συρία και το Ιράκ, διαψεύδοντας τις αρχικές φήμες. Όμως, η διάδοση φημών και αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων σε σχέση με τους πρόσφυγες είχε ήδη ξεκινήσει από το Σεπτέμβρη του 2015 σε διάφορες εφημερίδες της κεντρικής Ευρώπης. Ως απάντηση σε αυτό, ακτιβιστές στην Γερμανία είχαν την ιδέα να φτιάξουν ένα διαδραστικό χάρτη, αναφέροντας όλες τις ψευδείς ειδήσεις που κατηγορούν τους πρόσφυγες όπου μεταξύ αυτών αναφέρονται σε περιστατικά βιασμών και σεξουαλικών παρενοχλήσεων γυναικών, βίαιων επιθέσεων σε γηγενείς και μιλάνε ακόμα για ηλικιωμένους που τους πετάνε έξω από γηροκομεία για να μείνουν οι πρόσφυγες.
Οι εξελίξεις μέσα στο 2016 θα είναι ραγδαίες όσον αφορά στο προσφυγικό ζήτημα στην Ευρώπη με τον κίνδυνο εμφάνισης μαζικών ακροδεξιών κινημάτων ως μια διέξοδο στην ολοένα και βαθύτερη οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων. Η απάντηση του κινήματος πρέπει να είναι άμεση και αταλάντευτη, υπερασπιζόμενη τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα όλων των προσφύγων και μεταναστών κόντρα σε λογικές μισαλλοδοξίας και σκοταδισμού, κόντρα στις αντιμεταναστευτικές πολιτικές της ΕΕ και κυρίως κόντρα στη βασική αιτία της προσφυγιάς που δεν είναι άλλη από τον πόλεμο.
Πρόσφυγες
Λαθεμένο μού φαινόταν πάντα τ’ όνομα που μας δίναν:
«Μετανάστες».
Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους. Εμείς, ωστόσο,
δε φύγαμε γιατί το θέλαμε,
λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε
και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε
να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν.
Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνηγήσαν, μας προγράψανε.
Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα ‘ναι, μα εξορία.
Έτσι, απομένουμε δω πέρα, ασύχαστοι, όσο μπορούμε πιο κοντά
στα σύνορα,
προσμένοντας του γυρισμού τη μέρα, καραδοκώντας το παραμικρό
σημάδι αλλαγής στην άλλην όχθη, πνίγοντας μ’ ερωτήσεις
κάθε νεοφερμένο, χωρίς τίποτα να ξεχνάμε, τίποτα
ν’ απαρνιόμαστε,
χωρίς να συχωράμε τίποτ’ απ’ όσα έγιναν, τίποτα δε συχωράμε.
Α, δε μας ξεγελάει τούτη η τριγύρω σιωπή! Ακούμε ίσαμ’ εδώ
τα ουρλιαχτά που αντιλαλούν απ’ τα στρατόπεδά τους. Εμείς
οι ίδιοι
μοιάζουμε των εγκλημάτων τους απόηχος, που κατάφερε
τα σύνορα να δρασκελίσει. Ο καθένας μας,
περπατώντας μες στο πλήθος με παπούτσια ξεσκισμένα,
μαρτυράει την ντροπή που τη χώρα μας μολεύει.
Όμως κανένας μας
δε θα μείνει εδώ. Η τελευταία λέξη
δεν ειπώθηκε ακόμα.
Μπέρτολτ Μπρεχτ σ.2μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο
Υποσημειώσεις
Nέρε Μπασάμπε
Ζάχος Χριστοδουλόπουλος
Μεταφράσεις