Που είναι η χαρά;

της Lynne Segal

Μετάφραση από το blog του Verso Αντώνης Φάρας

Οι γιορτές, με την υποχρεωτική τους ευδιαθεσία, επιστρέφουν και πάλι ανεξάρτητα από τα προσωπικά μας σκαμπανεβάσματα. Σαν να ήθελαν να συμβάλλουν στο κλίμα αυτό, μόνο τον περασμένο μήνα – και μάλιστα την ίδια μέρα που κυκλοφόρησε το βιβλίο μου “Ριζοσπαστική Ευτυχία: Στιγμές συλλογικής χαράς” – αυτοί που “παρακολουθούν” την ευτυχία μας εδώ και  δύο δεκαετίες ανέφεραν τώρα ότι οι άνθρωποι είναι γενικά ελαφρώς πιο χαρούμενοι έπειτα από το Brexit, τουλάχιστον στην Αγγλία^σ.1Richard Partington, ‘Are we happier after the Brexit vote? Only in England’ The Guardian, 7 November, 2017. Είναι σοβαροί; Έχω τα αυτιά μου ανοιχτά και παντού ακούω μόνο το τρίξιμο των δοντιών σχετικά με την ψηφοφορία του Brexit. Είναι αλήθεια ότι ζω στο Λονδίνο και ίσως ακόμη και οι δεκάδες χιλιάδες που συναντώ καθημερινά στον εικονικό κόσμο να είναι μια επιλεγμένη χούφτα κοσμοπολιτών. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η κατήφεια τους απηχεί τους διαρκείς φόβους και δυστυχίες που ενυπάρχουν στον ίδιο αυτό πληθυσμό και αποτυπώνονται σε πολλές άλλες κυβερνητικές στατιστικές.

Όταν λοιπόν δεν μετράνε την ευτυχία, ένα διαφορετικό σύνολο κυβερνητικών στατιστικών μας πληροφορεί ότι ένα στα τέσσερα κορίτσια έως την ηλικία των 14 ετών πάσχει από κλινική κατάθλιψη, ενώ ένα άλλο αποκαλύπτει ότι το 50% των νέων γυναικών μεταξύ 11 και 18 ετών βιώνουν διαδικτυακό εκφοβισμό που υπονομεύει την αυτοπεποίθηση τους, ενώ ακόμη μαθαίνουμε ότι οι αυτοκτονίες αυξάνονται ραγδαία μεταξύ των ανδρών, ιδίως των νέων και σχετίζονται στενά με την ανεργία και την αυξανόμενη ανισότητα^σ.2Denis Campbell, ‘One in four girls have depression by the time they hit 14, study reveals’, The Guardian, 20 September, 2017, Sarah Marsh, ‘Half of UK girls are bullied on social media, says survey’, The Guardian, 14 August 2017, Sam Parker, ‘What Can We Do About Britain’s Male Suicide Crisis?’, Esquire, May 9, 2017. Από όλες τις πλευρές ακούμε τον φόβο των ανθρώπων για το μέλλον, τόσο από νέους όσο και από ηλικιωμένους, με τους “ειδικούς” της οικονομίας να αναφέρουν ότι η παγκόσμια οικονομία είναι στάσιμη εξαιτίας αυτής της δυσπιστίας σχετικά με το τι βρίσκεται μπροστά μας, και ακόμη και η συνήθως εγκρατής βρετανική μυστική υπηρεσία, MI5, προειδοποιεί ότι η Βρετανία αντιμετωπίζει τη χειρότερη διαχρονικά τρομοκρατική απειλή, με τις επιθέσεις εναντίον των πολιτών να είναι αναπόφευκτες^σ.3(Patrick Butler, ‘Levels of child hunger and deprivation in UK among highest of rich nations’, The Guardian, 17 June, 2017, Robert Shiller, ‘The economy is stagnant because people fear for the future’, The Guardian, May 23, 2017, Vikram Dodd, ‘UK facing most severe terror threat ever, warns MI5 chief’, The Guardian, 17 October, 2017. Παράλληλα με αυτήν την καθημερινή δόση κατήφειας, αρκετά καταστροφική για όσους δεν αρνούνται τη δυστυχία των αιτούντων άσυλο και τις σχετικές συνέπειες των συνεχιζόμενων στρατιωτικών επιχειρήσεων, πρέπει να σημειώσω επίσης ότι πλέον είναι τα σενάρια καταστροφής που γεμίζουν σήμερα τη λαϊκή φαντασία, και ποτέ οι προσδοκίες για έναν καλύτερο κόσμο.  Το Blade Runner, τα Hunger Games, το The Handmaid’s Tail ενθουσιάζουν τα πλήθη, που παρακολουθούν τις εξελίξεις ενός δυσοίωνου μέλλοντος όπου το ανθρώπινο είδος φτάνει όλο και πιο κοντά στην καταστροφή.

Τα μέτρα της «ευτυχίας» συλλέγονται λοιπόν έτσι και ανατροφοδοτούνται σ’ εμάς παρά (ή μήπως εξαιτίας), τη δυστυχία και τις προκαταλήψεις που υπάρχουν γύρω μας, τροφοδοτώντας δυστοπικά οράματα που γίνονται όλο και περισσότερο απειλητικά όταν φανταζόμαστε το μέλλον. Επιπλέον, υπάρχουν λόγοι να υποψιαζόμαστε ότι η σημερινή έμφαση στην ίδια την ευτυχία προωθεί νέες μορφές κοινωνικού άγχους και ελέγχου. Χαμογέλα ή Πέθανε – έτσι έχουν περιγράψει κάποιοι την πίεση του να δείχνεις χαρούμενος. Άρχισε να κατσουφιάζεις και ίσως να χάσεις τη δουλειά σου, όσο επισφαλής και κακοπληρωμένη και αν είναι αυτή, ειδικά στον αναπτυσσόμενο τομέα των υπηρεσιών. Ακόμη χειρότερα, παρά τη στενή συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ των κλιμακούμενων επιπέδων κατάθλιψης και των κοινωνικών δυσλειτουργιών του παρόντος – ανεργία, φτώχεια, ανασφάλεια στέγασης – έχουμε παρατηρήσει μια περαιτέρω παθολογία της δυστυχίας^σ.4Kate Pickett and Richard Wilkinson, ‘Income inequality and health: A causal review’, Social Science and Medicine, vol.128, March 2015,pp. 316-326. Η σκληρή υποκρισία είναι ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να εξακολουθήσει να είναι προσωπικά υπεύθυνος για την βελτίωση της προσωπικής του ευημερίας, ανεξάρτητα από την κοινωνική μας κατάσταση.

Ωστόσο, ακόμα κι αν μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο να ξεφύγουμε από αυτά τα  «χαρούμενα μηνύματα μεγάλης ευτυχίας» που εκτοξεύονται στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα των προσεχών ημερών, τριγύρω μας υπάρχει η ελάχιστη μαρτυρία της χαράς, και λιγότερο απ  όλα  της συλλογικής χαράς – εκείνων των στιγμών που μπορούμε να τις φυλάσσουμε από κοινού με όσους τις έχουμε μοιραστεί. Αντ’ αυτού, η ώθηση προς μια αέναη εσωστρεφή παρατήρηση του εαυτού, που συνδέεται επί μακρόν με την προσωπική επιβίωση στις ανταγωνιστικές καπιταλιστικές αρένες, ποτέ δεν ήταν πιο έντονη από σήμερα. Παντού μετριόμαστε με την ταχύτητα των αποτελεσμάτων μας και παρακινούμαστε  να ασχοληθούμε με  έργα αυτο-βελτίωσης, τη στιγμή που σήμερα ελεγχόμαστε περαιτέρω από ένα σχεδόν πανταχού παρόν εικονικό βλέμμα.

Παρ ‘όλα αυτά, όμως, είναι ακριβώς εκείνες οι στιγμές όπου η πράξη καταφέρνει να απομακρύνει αυτόν τον σκοτεινό τύραννο, τον εαυτό, που εξετάζω στη Ριζοσπαστική Ευτυχία. Αυτό συμβαίνει συχνά όταν κοιτάζουμε έξω στον κόσμο, είτε στα βάσανα του, είτε στις κοινότητες που σφυρηλατούνται για να αντιμετωπίσουν τις ζημιές του παρόντος ή που προσπαθούν κάποιες φορές να δημιουργήσουν καλύτερες εναλλακτικές λύσεις. Εδώ, βασίζομαι στις σκέψεις της Hannah Arendt, η οποία τόνισε τη σημασία της «δημόσιας ευτυχίας». Με αυτό εννοούσε τις ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν μέσα σε οποιαδήποτε κοινωνία ώστε οι άνθρωποι, όποιοι κι αν ήταν αυτοί, να ξεπεράσουν τις προσωπικές τους ανησυχίες – χαράς ή λύπης – και να προχωρήσουν στην συνειδητή συμμετοχή στα κοινά  και την πολιτική. Είναι εκεί λοιπόν που οι περισσότεροι από εμάς μπορούν να αποκτήσουν πραγματική αίσθηση προσφοράς στον κόσμο, η οποία συχνά φέρνει μαζί της πηγές πλήρωσης, ανθεκτικότητας, στιγμές κοινής χαράς, μαζί με τις αναπόφευκτες απογοητεύσεις και συγκρούσεις που αναδύονται στην πολιτική ζωή και τον αγώνα.

Ήταν η ξαφνική εμφάνιση μιας τέτοιας πολιτικής συλλογικότητας που δημιούργησε τη διάθεση και την ορμή της νεότερης ζωής μου, στις παθιασμένες απαρχές του κινήματος για την γυναικεία απελευθέρωση στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Η διαρκής σημασία αυτών των ετών έχει βοηθήσει πολύ μία ηλικιωμένη φεμινίστρια να διατηρήσει μια ορισμένη πολιτική αισιοδοξία ζωντανή, όποιο και αν είναι το συναίσθημα που μπορούμε να νιώσουμε για το παρόν. Το να μοιραζόμαστε αυτές τις ιστορίες ακόμα μας γυρίζει στις ελπίδες εκείνης της εποχής, όταν μαζί μοιραστήκαμε την απίστευτα επαναστατική δύναμη της χαράς. Αυτό αποκαλώ «ριζοσπαστική ευτυχία», το να συλλαμβάνουμε εκείνες τις στιγμές κοινής συμμετοχής και αντίστασης που ενσωματώνουν διαφορετικές και καλύτερες εποχές, γιορτάζοντας για  τον ρόλο μας στην προσπάθεια διαμόρφωση τους. Αυτές οι δραστηριότητες δεν αφαιρούν τις ανασφάλειες με τις οποίες πολλοί από εμάς ζούμε, αλλά όσο διαρκούν, προσφέρουν κοινή ενέργεια και ελπίδα. Για να πάρουμε μόνο ένα πρόσφατο παράδειγμα, είδαμε ξανά αυτή την ενέργεια όταν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι συμμετείχαν παγκοσμίως στις τεράστιες διαμαρτυρίες, όλες με επικεφαλής τις γυναίκες, την επομένη της ορκωμοσίας του Donald Trump ως Προέδρου των ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2017. Υπήρξε εκπληκτική χαρά στη διάρκεια αυτής της ημέρας, με ανθρώπους να εκφράζουν μια παγκόσμια αλληλεγγύη, η οποία από τότε έχει πάρει πολλές μορφές, όλες αντιτιθέμενες σε έναν άνθρωπο του οποίου η περιφρόνηση για τις γυναίκες ήταν εμφανής σε ολόκληρη την προεκλογική εκστρατεία.

Κατά ειρωνικό τρόπο, ανανεώνουμε συχνά την ενέργεια και την προσκόλληση μας για ζωή, αγκαλιάζοντας τις θλίψεις καθώς και τις χαρές της. Πολιτικά απαιτείται μια αποφασιστική αισιοδοξία της βούλησης ώστε να ενθαρρυνθεί η αλληλεγγύη που είναι απαραίτητη για να αντιμετωπίσουμε ό,τι θεωρούμε πως παρεμποδίζει μια δικαιότερη κατανομή των πόρων του κόσμου. Επιπλέον, τέτοιες συλλογικές δεσμεύσεις αναμφισβήτητα θα πρέπει να επαναλαμβάνονται και να ανανεώνονται για να παραμείνουν προοδευτικές Ωστόσο, εάν αντιμετωπίσουμε ποτέ τα απειλητικά δυστοπικά σενάρια με σκοπό να βοηθήσουμε στη δημιουργία ενός βιώσιμου ανθρώπινου μέλλοντος, ή απλώς αν προσπαθήσουμε να διασφαλίσουμε ότι λιγότεροι άνθρωποι θα καταλήξουν να έχουν κατάθλιψη και να αποθαρρύνονται , πρέπει σίγουρα να συνεργαστούμε για αλλαγή, πιάνοντας τη χαρά που μπορούμε να βρούμε στην προσπάθειά μας. Είναι όταν μοιραζόμαστε κάποια αίσθηση υπηρεσίας και νοήματος στη ζωή που νιώθουμε πιο οικεία μέσα στον κόσμο, και αυτό δημιουργεί τους δικούς του δεσμούς αγάπης με όσους μπορούν να μας στηρίξουν στη διαδικασία. Γι ‘αυτό η αγάπη, με την ευρύτερη έννοια της, είναι επίσης εγγενής σε στιγμές κοινής χαράς.