Γράφει η Νέρε Μπασάμπε,
Καθηγήτρια της Ιστορίας της Πολιτικής Σκέψης στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης
Μτφρ. Αλίκη Κοσυφολόγου
O Προσπέρ Aνφαντέν γνωστός και ως Μέγας Πατήρ, εμβληματική μορφή του σοσιαλιστικού ρεύματος που είχε τις καταβολές του στη σαινσιμονική παράδοση, έφτασε μαζί με μια ομάδα ακολούθων στην Αίγυπτο το 1833: αναζητούσαν εκεί την «Mητέρα Μεσσία» με την οποία θα δημιουργούσαν τη Νέα Ανθρωπότητα, που θα συμβόλιζε τη τελική συμφιλίωση μεταξύ των τάξεων, των εθνών και των φυλών, με άλλα λόγια την «Οικουμενική Ένωση» που θα έκανε εφικτή την για αιώνες πολυπόθητη διαρκή ειρήνη.
O πήχης έπρεπε να ήταν πολύ ψηλά, γιατί αντί να βρουν την Μητέρα της οικουμενικής φυλής, επικεντρώθηκαν στην πραγματοποίηση ενός σχεδίου πιο σύνθετου αν και με παρόμοιους υψηλούς σκοπούς: την κατασκευής της Διώρυγας του Σουέζ, «του νυφικού κρεβατιού» που θα ένωνε την Ανατολή με τη Δύση και που αυτές τις ημέρες έχει κυριαρχήσει σε τόσους τίτλους σαν αστείο, υπενθυμίζοντας μας ακόμη μια φορά τα παράλογα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Μέσα από τις σελίδες της Γκάρντιαν η Ρόουζ Τζωρτζ μας εξηγεί ότι ο μπακαλιάρος που αλιεύεται στην Σκωτία, στέλνεται στην Κίνα δια μέσου αυτού του επιτεύγματος της πολιτικής μηχανικής για να φιλεταριστεί και να συσκευαστεί, πριν επιστρέψει στα σκωτσέζικα σούπερ-μάρκετ, γιατί έτσι καταλήγει να είναι πιο φτηνός.
Κι ενώ το τάνκερ Ever Given παραμένει αποκλεισμένο στη διώρυγα εδώ και μία εβδομάδα, το παγκόσμιο εμπόριο χάνει περισσότερο από 8.000 εκατομμύρια δολάρια καθημερινά. Πιθανότατα αυτό να μην ήταν ακριβώς αυτό που είχαν στο μυαλό τους τα μέλη του τάγματος «Σύντροφοι της Γυναίκας» που αναζητούσαν τον θηλυκό Μεσία στην Ανατολή: αλλά αν τα μυστικά τους σχέδια δεν ευοδώνονταν αρκετοί από αυτούς θα πετύχαιναν ως επιχειρηματίες. Γιατί μεταξύ του να απελευθερώσουν μία αποικιοκρατούμενη γυναίκα, ή να διανοίξουν έναν ισθμό, υπάρχει μια μεταφορά που εξυπηρετείται.
Aπό τους ουτοπικούς σοσιαλιστές επηρεάστηκε ο Ένγκελς, επιδιώκοντας ωστόσο να διαφοροποιηθεί από τον αυτοανακηργμένο επιστημονικό σοσιαλισμό τους, αν και ο Μαρξ αργότερα υιοθέτησε αρκετές από τις θέσεις τους. Ίσως, κάθέ φορά είναι δύσκολο από τη δική μας σημερινή οπτική να κατανοήσουμε πως αυτοί οι σοσιαλιστές του πρώτου μισού του 18ου αιώνα ανήγαγαν με τεράστιο ενθουσιασμό την εκβιομηχάνιση στη θέση της θρησκείας.
Αυτό βέβαια, δεν ήταν κάποιο προλεταριακό κίνημα: τις τάξεις τους τις μετέτρεπαν σε μηχανικούς, δημοσιογράφους, ή επιχειρηματίες, κινητοποιημένους από την πίστη ότι η επιστήμη και η τεχνολογία θα έφερναν στον κόσμο την ηθική πρόοδο, και το τέλος της φτώχειας και των πολέμων. Πριν τον Μαρξ, είχαν χωρίσει την κοινωνία σε δύο τάξεις: την τάξη των αδρανών και την τάξη των παραγωγών, η οποία έφτανε μέχρι τον τελευταίο εργάτη του εργοστασίου και ήταν προορισμένη να κυριαρχήσει στον κόσμο. Το να είναι πατέρες αυτού που αργότερα ονομάστηκε τεχνοκρατία, σίγουρα δεν ερχόταν σε αντίθεση με τις διάφορες άλλες μυστηριώδεις αυταπάτες της εποχής, καθώς ενώ οραματίζονταν να διασφαλίσουν ένα δίκτυο ευρωπαϊκών σιδηροδρόμων, ταυτόχρονα προωθούσαν πρωτοπόρες κοινωνικές ιδέες, όπως για παράδειγμα την κατάργηση της κληρονομιάς, τον δανεισμό χωρίς τόκο ή τη γυναικεία χειραφέτηση και τον ελεύθερο έρωτα απαλλαγμένο από τη τυραννία του γάμου.
Έτσι στις αρχές της δεκαετίας του τριάντα εκείνου του αιώνα, ο Μεγάλος Πατέρας Aνφαντέν και οι ακόλουθοι του πήγαν να ζήσουν σε μια συνθήκη κοινωνικού συνεταιρισμού, σε αυτό που είχαν ονομάσει μοναστήρι στις πλαγιές του Μενιλμοντάντ[1] (Ménilmontant), στα Βόρεια του Παρισιού. Την κοινότητα αυτή σήμερα θα περιγράφαμε ως μια κοινότητα αυτοδιαχειριζόμενη. Ντυμένοι με τα χρώματα της δημοκρατικής σημαίας, άφησαν γένια και μακριά μαλλιά σαν άλλοι πρόδρομοι των χίπις, κι ήταν τόσο μεγάλη η απήχηση που είχαν που κατέληξαν στη φυλακή για δημόσιο σκάνδαλο και προσβολή των χρηστών ηθών. Βγαίνοντας από τη φυλακή ξεκίνησαν ένα ταξίδι για να κατακτήσουν την έρημο: από την Ιστανμπούλ απελάθηκαν ως ταραξίες, στην Αίγυπτο απέτυχαν στην προσπάθεια τους να χτίσουν το “ευλογημένο κανάλι” (το σχέδιο απορρίφθηκε από τον Φερντινάντ ντε Λεσσέψ) και στην Αλγερία μετατράπηκαν σε θεμελιωτές της αποικιοκρατίας, την οποία έβλεπαν σαν μια αλτρουιστική «αποστολή εκπολιτισμού».Κάποιοι έμαθαν αραβικά, αποκήρυξαν κάθε καταπιεστική κουλτούρα και αφομοιώθηκαν από τους ντόπιους, άλλοι επέστρεψαν στην Ευρώπη και συνέχισαν να ασχολούνται με τις επιχειρήσεις και να καταλαμβάνουν θέσεις ευθύνης.
Η εμμονή με τις διώρυγες ερχόταν από παλιά: ο ιδρυτής της σχολής, ο κόμης του Σαιν –Σιμόν, πατέρας της σύγχρονης κοινωνιολογίας, ήταν αποφασισμένος να εφαρμόσει τη θεωρία της οικουμενικής βαρύτητας του Νεύτωνα σε ένα σχέδιο κοινωνικής αναδιοργάνωσης, το οποίο το είχε ήδη επιχειρήσει να υλοποιήσει την εποχή του αντιβασιλέα του Παναμά, όταν είχε φυλακιστεί από τους άγγλους, κατά τη διάρκεια του πολέμου της βορειοαμερικανικής ανεξαρτησίας, οπότε και είχε πωληθεί ως σκλάβος στη Τζαμάικα. Στη συνέχεια, απέδρασε από εκεί με ένα εμπορικό πλοίο που τον πήγε μέχρι την Ισπανία, όπου επιχείρησε να πείσει τον Κάρλος τον 3ο να μετατρέψει σε διώρυγα τον ποταμό Τάχο (Tajo), έτσι ώστε να δημιουργηθεί πλωτή σύνδεση με τον Ατλαντικό. Δεν είχε άδικο, γιατί της Μαδρίτης πάντα της έλειπε μία διέξοδος προς τη θάλασσα. Ίσα που γλίτωσε την γκιλοτίνα προς το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης και έπειτα έγραψε ένα από τα πρώτα σχέδια για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Mετά τον θάνατο του οι συνεχιστές του προσπάθησαν να επεκτείνουν την εφαρμογή του οράματος του σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και αυτό θα ήταν εφικτό να γίνει, σκέφτηκαν, μέσω σιδηροδρόμων, πλοίων και διηπειρωτικών καναλιών.
Όμως, ούτε εκείνοι, ούτε ο αραβικός σοσιαλισμός του Νάσερ, ο οποίος το 1956 εθνικοποίησε τη διώρυγα για τους αιγύπτιους, πραγματοποιώντας αυτό που θεωρήθηκε η πρώτη ιστορική νίκη του αποκαλούμενου Τρίτου Κόσμου, είχαν φανταστεί ότι το όνειρο τους θα γεννούσε αυτά τα τέρατα: φορτηγά πλοία περισσότερων από διακοσίων τόνων, το δέκα τοις εκατό του παγκόσμιου εμπορίου να καταρρέει, μια κυκλοφοριακή συμφόρηση ορατή από το διάστημα. Έχουμε χαμογελάσει με τη διάσημη φωτογραφία του μικρού εκσκαφέα μπροστά από το τεράστιο πλοίο, ως μια ακόμη έκφραση του αγώνα του Δαυίδ ενάντια στον Γολιάθ, μόνο που σήμερα φαίνεται πως νικάει πάντα ο φιλισταίος γίγαντας.
*Το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 03/04/2021 στην Publico, διαθέσιμο εδώ: https://blogs.publico.es/otrasmiradas/47793/el-canal-de-suez-la-utopia-socialista-que-encallo-en-el-capitalismo/
- το κείμενο συνοδεύει ο πίνακας του Akseli Gallen-Kallela “Όχθες της διώρυγας του Σουέζ”, πηγή: Pinterest
[1] Περιοχή στην καρδιά της παλιάς βιομηχανικής ζώνης του Παρισιού που εκτείνεται μεταξύ του σημερινού 20ου διαμερίσματος και του 21ου διαμερίσματος της πόλης. (ΣτΜ)
Ζάχος Χριστοδουλόπουλος
Μεταφράσεις