ΕΠΟΝ : Συνομιλία των νέων με την Ιστορία σε πρόσωπο ενικό

Το κάστρο του Υμηττού

Στα ξημερώματα της 29^ης Απριλίου- 1944, οι κάτοικοι της Γούβας και του Υμηττού ξύπνησαν από φωνές και πυροβολισμούς στην Αγραίων, στην περιοχή της Γούβας. Σύντομα μαθεύτηκε πως μονάδες του Μηχανοκίνητου, Εύζωνοι και μικρή δύναμη Γερμανών είχαν μπλοκάρει σε ένα μικρό σπιτάκι τρείς ενόπλους. Στο σπιτάκι φυλάσσονταν ο οπλισμός του ΙΙ τάγματος Βύρωνα- Γούβας και από το προηγούμενο βράδυ είχαν καταλύσει σε αυτό ο διοικητής και υπεύθυνος οπλισμού της διμοιρίας ΕΛΑΣ Υμηττού, Δημήτρης Αυγέρης και οι νεαροί μαχητές Κώστας Φολτόπουλος και Θάνος Κιοκμενίδης, οι οποίοι αντιστάθηκαν χρησιμοποιώντας τον οπλισμό που φυλάσσονταν στην αποθήκη ^σ.1ΟΠΛΑ: Το τιμωρό χέρι του λαού, Ηδράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα, Ιάσονας Χανδρινός, εκδόσεις Θεμέλιο. σελ. 213-214.  Η μάχη ήταν άνιση, μπροστά από 200 Γερμανούς και γερμανοτσολιάδες, ο αξιωματικός των τσολιάδων κάλεσε τους μαχητές να παραδοθούν διαφορετικά θα τους έκαιγαν ζωντανούς.

Η απάντηση ήταν μια ριπή από αυτόματο.

Η μάχη κράτησε για αρκετές ώρες. Κάθε προσπάθεια να καταλάβουν το κτήριο ήταν άκαρπη παρόλες τις υπέρτερες δυνάμεις. Πρώτος χτυπήθηκε ο Φολτόπουλος, οι δύο σύντροφοι του συνέχισαν να μάχονται, μέχρι που τα πυρομαχικά έφταναν προς το τέλος , ο ένας κατέστρεφε τον οπλισμό ώστε να μην παραδοθεί στα χέρια των κατοχικών δυνάμεων και ο άλλος συνέχισε τη μάχη. Πέρασε το μεσημέρι, μέχρι τις 3:30 είδαν τον Δημήτρη Αυγέρη να βγαίνει από το σπίτι τρεγγλίζοντας φωνάζοντας ‘’ Σας νικήσαμε τέρατα’’ . Επεσε νεκρός, έπειτα από μια ριπή.

Όταν σίγησαν τα πυρά ο εχθρός περίμενε να βρεί δεκάδες πτώματα και λαβωμένους αντιλήφθηκε ότι οι ορδές του είχαν ντροπιαστεί από τρια αμούστακα παιδιά που είχαν τάξει τις ζωές τους στον αγώνα για την απελευθέρωση. Τα πατώματα του σπιτιού σιγοέκαιγαν, τα πτώματα των μαχητών εκτέθηκαν στο δρόμο σε κοινή θεά. Είχαν τραυματιστεί στο κεφάλι και το θώρακα ενώ είχαν κακώσεις πιθανότατα λόγω χειροβομβίδας.

Απο τότε το σπίτι στον Υμηττό πέρασε στον μύθο ως σύμβολο της αντίστασης του λαού. Εκείνο το σπιτάκι ονομάστηκε Κάστρο και Φρούριο των ηρώων,  οι μισογκρεμισμένοι τοίχοι του γέμισαν συνθήματα. Το καλύτερο σύνθημα, το έγραψαν οι ίδιοι σύντροφοι των 3 Επονιτών, που παρακολουθούσαν, ανήμποροι να αντιδράσουν, τη μάχη,  ‘’Διαβάτη που περνάς από σπίτι των τριών Ηρώων του Υμηττού, γονάτισε, σφίξε τη γροθιά σου και ορκίσου εκδίκηση.’’

“Πάνω στα ματωμένα πουκάμισα των σκοτωμένων

Εμείς καθόμασταν στα βράδια και ζωγραφίζαμε σκηνές από την αυριανή ευτυχία του κόσμου.

Έτσι γεννήθηκαν οι σημαίες μας.”

Τάσος Λειβαδίτης, Σημαίες

Δεν νομίζω ότι θα είχε ενδιαφέρον ούτε θα προσέφερε ουσιαστικά μια συζήτηση για την δράση της ΕΠΟΝ, η οποία θα έσερνε τις ηρωικές της πράξεις στο παρόν και με ένα προκατασκευασμένο σχήμα θα κατέληγε στο πόσο σπουδαία και μεγάλη ήταν και κατά κάποιον πάρομοιο τρόπο, πόσο επίκαιρη. Πέρα από τις μυθοποιήσεις, σήμερα καλούμαστε να βγάλουμε σημαντικά συμπεράσματα και να διδαχθούμε από την αντίσταση της περιόδου 1941-1944. Τι σηματοδοτεί όμως η αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς Ναζί και τους συνεργάτες τους σήμερα; Ποιες ήταν οι συνθήκες που γέννησαν αυτούς τους νέους και τις νέες; Με ποιον τρόπο αναπτύχθηκε η ΕΑΜική αντίσταση και η οργάνωση της ΕΠΟΝ, τι σήμαινε για την εξέλιξη της ιστορίας;

Για αρκετούς ιστορικούς σήμερα η στάση των τριών νέων και περίπου άλλων 1500 επονιτών που σκοτώθηκαν την περίοδο της αντίστασης περισσότερο έβλαψε παρά ωφέλησε στη μάχη για τη απελευθέρωση και την ήττα της Ναζιστικής Γερμανίας. Άλλωστε η βίαιη αντίσταση μεγέθυνε την συνεργασία με τους κατακτητές, ενώ το ΕΑΜ που καθοδηγούνταν από τη Μόσχα είναι υπεύθυνο για τον εμφύλιο πόλεμο. Η συζήτηση γύρω από τη μνήμη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, εκφράζει την ανάγκη να δυσφημιστούν εκ μέρους του αστικού κόσμου οι ιδέες του σοσιαλισμού/ κομμουνισμού αλλά και κάθε παράδειγμα αντίστασης- και δη νικηφόρας- σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ^σ.2Γιώργος Μιχαηλίδης: Η ιστορική διαμάχη για τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, Τετράδια Μαρξισμού, Τεύχος 2 http://tetradia-marxismou.gr/%CF%83%CF%8D%CE%B3%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%B2%CF%80%CF%80/. Οι ερμηνείες της εθνικής αφήγησης, οι οποίες κυριάρχησαν τη δεκαετία του 1980, αναγνώριζαν το ελληνικό έθνος σαν κάτι ενιαίο το οποίο αντιμάχεται τους ολοκληρωτισμούς φασισμό/ κομμουνισμό υπερασπιζόμενο την ελευθερία του δυτικού καπιταλιστικού κόσμου. Ακόμα όμως και σε άλλες ερμηνείες, που αναγνωρίζουν τη συμβολή του ΕΑΜ στην αντίσταση, πολλές φορές υποτιμάται η σημασία των αλλαγών που συντελούνται στο κοινωνικό επίπεδο, οι οποίες ξεκινούν από το μεσοπόλεμο και κορυφώνονται στην αντίσταση και στον εμφύλιο, διαμορφώνοντας ένα τοπίο στο οποίο οι πάνω δεν μπορούσαν να κυβερνούν όπως πριν και οι κάτω δεν ήθελαν να κυβερνώνται όπως παλιά. Για αυτό και επενέβη ^σ.3Η ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, Παναγιωτόπουλος, τόμος 8, Οι αντιστασιακές δραστηριότητες, Γιώργος Μαργαρίτης, ο βρετανικός και αμερικάνικος ιμπεριαλισμός.

Αν οι εμπειρίες των ανθρώπων είναι αυτές που διαμορφώνουν και μετασχηματίζουν την ταξική συνείδηση, τότε θα πρέπει να αναζητήσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γεννήθηκαν τα ηγετικά στελέχη του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, οι χιλιάδες νέοι και νέες που οργανώθηκαν στην Αντίσταση, αλλά και την ίδια την εξέλιξη των πολιτικών γραμμών που επέτρεψαν την οργάνωση αυτών των κινημάτων. Ανάμεσα στο 1922 και το 1936, συμβαίνουν 3 δικτατορίες, 9 στρατιωτικά πραξικοπήματα, ενώ αλλάζουν συνολικά 20 κυβερνήσεις. H έλευση των προσφύγων επιταχύνει τις εξελίξεις σε πολιτικό, ιδεολογικό, πολιτιστικό επίπεδο, ενώ μετασχηματίζει τις πόλεις στις οποίες δημουργούνται βιομηχανικές ζώνες με σημαντική ανάπτυξη εργατικών αγώνων. Παράλληλα, η κρατική καταστολή γίνεται νόμος του κράτους και μέσα από διατάξεις όπως το ιδιώνυμο, τη θεσμική παρεμπόδιση απεργιών, τον νόμο περί ελευθερίας συμβάσεως εργασίας, ή τις εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, που είναι παρόμοιες με τη δημοκρατία της Βαϊμάρης, περιορίζεται κάθε μορφή έκφρασης λαϊκής δυσαρέσκειας.

Ο Σεραφείμ Μάξιμος στέλεχος τότε του ΚΚΕ στο βιβλίο του ‘’Κοινοβούλιο ή Δικτατορία’’ εξηγεί, πως το κράτος έκτακτης ανάγκης που επικρατεί οφείλεται στην πίεση των επαναστατικών Δυνάμεων. Τον Αύγουστο του 1925 καταδικάζεται σε φυλάκιση όλη η Κ.Ε. του ΚΚΕ ενώ παρόμοιες διώξεις υφίστανται και τροτσκιστικές ομάδες. Το κομμουνιστικό κίνημα τη περίοδο του Μεσοπολέμου, παρ’ολες τις αρκετά δύσκολες στιγμές που περνά, γνωρίζει μια πολύ σημαντική άνοδο. Η παγκόσμια οικονομική κρίση που “χτυπά” την Ελλάδα το 1933 σε συνδυασμό με την συνεχή καταστολή των κοινωνικών κινημάτων και την γραμμή του 6^ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς για την πάλη ενάντια στον σοσιαλφασισμό, ανακόπτουν την ανοδική πορεία του εργατικού κινήματος, ως κίνημα που διεκδικεί την πολιτική εξουσία.

Το φασιστικό κίνημα βρίσκεται σε άνοδο σε όλη την Ευρώπη και η Κ.Δ. στο 7^ο συνέδριο (1935 Μόσχα) υιοθετεί τη γραμμή του Λαϊκού μετώπου. Οι κομμουνιστές έχουν τώρα κυρίαρχο καθήκον την αντιμετώπιση του φασισμού, στον οποίο αποδίδεται ο χαρακτήρας μιας ολοκληρωτικής δικτατορίας. Το 6^ο συνέδριο (1935-1936) του ΚΚΕ θα επιβεβαιώσει αυτή την αλλαγή, τίθεται πλέον ο στόχος της δημιουργίας μια λαϊκής δημοκρατικής κυβέρνησης μέσα από τη συγκρότηση ενός παλλαϊκού μετώπου και ενός λαϊκού δημοκρατικού- λαοκρατικού κινήματος το οποίο αποσκοπεί στην κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Το 1937, μετά τη δικτατορία της 4^ης Αυγούστου, συγκροτείται το Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων κυρίως με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και τη συμμετοχή άλλων οργανώσεων νεολαίας (π.χ. της Φιλελεύθερης Νεολαίας, της Ένωσης Νέων Ελλάδας, της Σοσιαλιστικής Νεολαίας, της Νεολαίας του Εθνικού Λαϊκού Κόμματος κ.ά.). Εκδίδουν παράνομα την εφημερίδα “Ελευθερία” και τη “Φλόγα”. Το αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων θα δώσει μεγάλη μάχη ενάντια στο καθεστώς της 4^ης Αυγούστου που θα επιδιώξει να ενσωματώσει τη νεολαία κατά τα φασιστικά πρότυπα στις γραμμές της Εθνικής Οργάνωσης Νέων, στην οποία ήταν υποχρεωτικό να ήταν μέλος κάθε μαθητής και κάθε μαθήτρια. Ο Μεταξάς με αυτόν τον τρόπο έβγαλε τους έφηβους από το οικογενειακό περιβάλλον για να τους εισάγει σε μια πολιτική συνεύρεση- αδιάφορο αν αυτή είχε φασιστικές προοπτικές ^σ.4Ιστορία της Ελλάδας 20^ος αι. , Το κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας στην πρόκληση της Ιστορίας 1940-1945, Ιωάννα Παπαθανασίου. Άλλωστε πόσο θετική θα μπορούσε να φαντάζει η προοπτική μιας Μεγάλης Ελλάδας για ένα προσφυγόπουλο;

Την περίοδο του Μεταξά, πολλά στελέχη και μέλη της ΟΚΝΕ και άλλων αριστερών οργανώσεων, συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και εξορίστηκαν στην Ακροναυπλία, τη Γυάρο, την Κέρκυρα, την Ικαρία, τη Γαύδο. Την περίοδο του 1939-1941, το ΚΚΕ αλλά και η οργάνωση των αρχειομαρξιστών, βρίσκονται σε μια κρισιακή φάση, που δεν οφείλεται μόνο στις υπηρεσίες της Ειδικής ασφάλειας, αλλά εντάσσεται στην ευρύτερη κρίση των δυτικοευρωπαϊκών κομμουνιστικών κομμάτων ^σ.5Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000,Το αντιστασιακό φαινόμενο, Άγγελος Ελεφάντης. Η ήττα των δημοκρατικών δυνάμεων στην Ισπανία και η ενσωμάτωση του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία αποτελούν σκηνές μια συνέχειας που μοιάζει αδιέξοδη και καταδικασμένη.

Την 31^η Οκτωβρίου τρεις μέρες μετά τη κήρυξη του πολέμου ο Νίκος Ζαχαριάδης, γραμματέας του Κόμματος, στέλνει στον Αθηναϊκό τύπο, επιστολή που καλεί όλες τις δυνάμεις του ελληνικού λαού να συμμετάσχουν στον πόλεμο της Αλβανίας και να ενισχύσουν τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Καθήκον των Ελλήνων κομμουνιστών είναι πια η υπεράσπιση της πατρίδας, η κατάλυση της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης στην προοπτική μιας καινούργιας Ελλάδας.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, το Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας, σε συμφωνία και με άλλες τροτσκιστικές ομάδες στην Ελλάδα, διατηρούσε τη θέση για την ανατροπή της ελληνικής κυβέρνησης, τη συναδέλφωση στα χαρακώματα με τους Γερμανούς- Ιταλούς Προλετάριους και τη μετατροπή του πολέμου σε επανάσταση στα πρώτυπα της επανάστασης του 1917. Κατήγγειλε το γράμμα Ζαχαριάδη και τη συμμετοχή του ΚΚ στο πλευρό της μεταξικής δικτατορίας, η οποία είχε ιμπεριαλιστικές και επεκτατικές βλέψεις.

Το ΚΚΕ σε συνθήκες διάλυσης στην αρχή της κατοχής, δε διαθέτει καθοδηγητικό κέντρο, μηχανισμό, σύνδεση με την Κ.Δ. και χρήματα. Στα τέλη του 1939 έχουν συλληφθεί όλα τα μέλη της Κ.Ε. και του Π.Γ. . Επικρατεί μεγάλη καχυποψία απέναντι σε όσους υπογράφουν δήλωση (εκ των οποίων και ο Άρης). Η Κομμουνιστική Διεθνής στέλνει στελέχη της στην Ελλάδα προκειμένου να ανασυγκροτηθεί το κόμμα εν όψει του πολέμου. 3 μέλη της Κ.Ε. που έχουν καταφέρει να δραπετεύσουν, θεωρούν ότι ο πόλεμος που ερχότανε ήταν ενδοιμπεριαλιστικός και δεν έπρεπε να συμμετάσχει το κομμουνιστικό κίνημα στους ανταγωνισμούς του Άξονα και της Μ.Βρετανίας, για αυτό έπρεπε να συνεχίσουν στην γραμμή του ενιαίου μετώπου. Τον Μάιο- Ιούνιο 1941 συγκροτείται νέα κεντρική επιτροπή, με 5 μέλη από την προπολεμική Κ.Ε. που είχαν αποδράσει από την Φολέγανδρο- Κίμωλο και θα είναι η καθοδήγηση  του κόμματος ως το 1945 ^σ.6 Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίσταση, Μενέλαος Χαραλαμπίδης, εκδ. Αλεξάνδρεια , σελ.82 . Η αλλαγή γραμμής του ΚΚ πρέπει να εντάσσεται στο πλαίσιο ενός γενικευμένου πολέμου, που τα κατώτερα λαϊκά στρώματα αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο. Η λαϊκή συστράτευση και ο ενθουσιασμός της περιόδου του 40, δεν μπορεί να ερμηνευτεί παρά, ως πράξη υπεράσπισης των κεκτημένων .

Η ταξική πάλη στον πόλεμο διεξάγεται με διαφορετικούς όρους. Θα μπορούσε ο ελληνικός λαός να πιστέψει στην προοπτική της Ναζιστικής Νέας Τάξης και της Νέας Ευρώπης;

Ο Β’ Π.Π. έχει χαρακτηριστεί ως ολοκληρωτικός πόλεμος, ως ένας πόλεμος που καταργεί τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των πολεμιστών και του αμάχου πληθυσμού, επιστρατεύονται όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις και η ιδεολογική προπαγάνδα παίρνει τεράστιες διαστάσεις. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τις συνθήκες διαβίωσης των πληθυσμών, οι εξοντώσεις των Εβραίων, των κομμουνιστών, των ομοφυλόφιλων, των τσιγγάνων εξέθρεψαν συναισθήματα πρωτόγνωρα. Η αίσθηση της αυτοσυντήρησης/ επιβίωσης καταδιώκει τους ανθρώπους σε καθημερινό επίπεδο.

Το χειμώνα 41-42, στις μεγάλες πόλεις και ιδίως στην Αθήνα, επικρατεί μια εκρηκτική κατάσταση. Δεν υπάρχει σταθερό ρεύμα νερό. Καθημερινά εκατοντάδες λιμοκτονούν, ο καθημερινός στόχος των λαϊκών στρωμάτων είναι η εξασφάλιση ικανοποιητικής ποσότητας τροφής που θα τους έδινε την δυνατότητα να συνεχίσουν να αναζητούν την επόμενη. Ο λιμός της Αθήνας στέρησε τη ζωή σε περίπου 40-50.000 ανθρώπους, ως επί το πλείστων προσφυγικής και εργατικής καταγωγής ^σ.7Αν σκεφτούμε την σημασία της διαδικασίας της κηδείας, στην χριστιανική θρησκεία, κατά την οποία ο νεκρός λυτρώνεται είναι και αυτή μια πτυχή που εντείνει ήδη το δράμα του αργού θανάτου της πείνας. Η απειλή του θανάτου οδηγούσε τον κόσμο σε όλο και σε πιο πρωτόγονες ψυχικές στάσεις. Υπάρχει πρόβλημα στην καταγραφή των θανάτων από τον λιμό, καθώς συχνά πολλοί θάνατοι δεν δηλώνονταν στις αρμόδιες αρχές, γιατί αυτό σήμαινε την απώλεια του δελτίου σίτισης του θανόντος ^σ.8Ιστορία Ελλάδας του 20^ου αι.,κεφ.14 Η Ελληνική Οικονομία πεδίο μάχης και αντίστασης, Χρήστος Χατζηιωσήφ. Η πείνα, η ανασφάλεια, ο τρόμος και η αγωνία του θανάτου οδηγούσε στην ψυχολογική αποσύνθεση. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να εντάσσεται το φαινόμενο της συνεργασίας. Ο αγώνας για επιβίωση σχετικοποιήσε τα όρια ανάμεσα στο νόμιμο και το παράνομο, η κλοπή νομιμοποιείται ενώ μπορεί να είναι και πράξη αντίστασης ενάντια στον κατακτητή, στο βαθμό που ικανοποιεί συλλογικές ανάγκες.

Το 1941, μετά την ήττα στο ιταλοαλβανικό μέτωπο, οι δυνάμεις του Άξονα θα καταλάβουν την χώρα σε πολύ σύντομο διάστημα. Από τις πρώτες μέρες της παράδοσης της χώρας στον Όττο φον Σέιμπεν συμβαίνει ένα τεράστιο ξεπούλημα, η πείνα δεν ήταν μόνο ζήτημα των ανεπαρκών ποσοτήτων τροφίμων εξαιτίας του ναυτικού αποκλεισμού από τη Μ. Βρετανία, αλλά οφειλόταν και στην άνιση κατανομή των υπαρχουσών ποσοτήτων ανάμεσα στον πληθυσμό ^σ.9Συνέδριο για Δεκεμβριανά, Οι αρχειομαρξιστές απέναντι στο ΕΑΜικό κίνημα: η επιδίωξη κοινής αντιστασιακής δράσης και η καταγγελία της φιλο-συμμαχικής πολιτκής του ΕΑΜ την περίοδο των Δεκεμβριανών, Κώστας Παλούκης. Οι δυνάμεις του άξονα από την πρώτη στιγμή, επιτάσσουν δημόσια οχήματα, κατάσχουν καύσιμα, επιβάλλεται η απαγόρευση κυκλοφορίας. Γερμανοί στρατιώτες κάνουν πλιάτσικο σε μαγαζιά, αλλά τα διαθέτουν στο στράτευμα άλλα τα ιδιοποιούνται οι ίδιοι και οι συνεργάτες τους.

Οι Γερμανοί επιτάσσουν επιχειρήσεις που παράγουν πλέον για τη Βέρμαχτ. Οι άνεργοι εργάτες θα αναζητήσουν δουλειά αργά η γρήγορα στις βιομηχανίες που εργάζονταν για τον στρατό κατοχής. Ο Γερμανός ανώτερος διοικητής της Νοτιανατολικής Ευρώπης, με διαταγή στις 30.1.1943, απαγορεύει τη δυνατότητα εγκατάλειψης της θέσης εργασίας, και επιβάλλει τη ‘’γενική υποχρεωτική εργασία’’ στον ελληνικό πληθυσμό σε ηλικίες μεταξύ 16-45 ετών. Οι ανάγκες του πολέμου είναι μεγάλες για αυτό και ιδρύονται και νέες σχολές όπως η ΣΚΥΠ, τεχνική σχολή για εργάτες κλωστοϋφαντουργίας. Το καλοκαίρι του1942, γεγονός που επηρεάζει τις συνθήκες στην ύπαιθρο, είναι η προσπάθεια της κατοχικής κυβέρνησης να συγκεντρώσει την αγροτική παραγωγή, για τις ανάγκες του Γερμανικού στρατού.

Στην Καισαριανή επιτάσσονται αρκετές μονάδες παραγωγής. Ναυπηγεία, εργοστάσια των εταιρειών BMW, εγκαταστάσεις που επισκευάζουν κινητήρες γερμανικών πολεμικών αεροπλάνων, απασχολούν χιλιάδες εργάτες. Στα επιταγμένα ναυπηγεία δουλεύουν 12.000 εργάτες. Δημιουργείται λοιπόν, το ηθικό πρόβλημα: Πώς είναι δυνατόν, να προσφέρεις την εργασία σου στον δήμιο σου, σε αυτόν που είναι υπεύθυνος για τον πόλεμο, την ανεργία και τον πληθωρισμό; Ο Δημήτρης Γληνός, στο μανιφέστο του ΕΑΜ “Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο”, έγραφε: ” Να αποφεύγετε όσο μπορείτε να πηγαίνετε στις δουλειές που σας προσφέρουν οι ξένοι κι αν πάτε να φροντίζετε ώστε η δουλειά να γίνεται αργή και κακή και ποτέ να μην τελειώνει.. να εμποδίζετε κάθε γνωστό σας συγγενή η φίλο σας, από το να παραπλανηθεί και να πάει να δουλέψει στη Γερμανία όπου πρόκειται να είναι είλωτας αιχμάλωτος και όμηρος“. Πράγματι, ο αριθμός των εργατών που θα σταλθούν στην Γερμανία, είναι περιορισμένος συγκριτικά με άλλες κατεχόμενες χώρες, σε αντίθεση με τον αριθμό των εργατών που θα δουλέψουν εδώ στις γερμανικές επιχειρήσεις και θα αποτελέσουν το δυναμικό που θα πρωτοστατήσει στις μεγάλες απεργίες του 1943-1944.

Η Ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος

Ο θάνατος είναι μπροστά μας, Λοιπόν τι περιμένουμε;

Η κατάσταση πολιορκίας που επικρατεί στις μεγάλες πόλεις και τα χωριά, επιταχύνει τις εξελίξεις όσον αφορά στις διεργασίες του Κομμουνιστικού κόμματος αλλά και του ΚΑΚΕ. Στο ΚΚΕ με τα νέα όργανα, στις αρχές του Σεπτέμβρη του 1941 γίνονται οι εργασίες της 7^ης ολομέλειας όπου τίθεται η ανάγκη δημιουργίας μιας πλατιάς μετωπικής οργάνωσης, και αναγνωρίζεται η δυσκολία συγκρότησης ένοπλου τμήματος. Τα Χριστούγεννα του ίδιου χρόνου δημιουργείται το ΕΑΜ μετά από απόφαση της 8^ης ολομέλειας ^σ.10. Απόσπασμα, Η πολιτκή ενότητα θα λειτουργήσει οργανωτικά και θα προσανατολίσει ολόκληρη την Αριστερά- οι κομμουνιστές, οι αντιφασίστες, οι δηλωσίες στο καθεστώς της 4^ης αυγούστου, οι συμπαθούντες, οι φίλοι,  αποκτούν ένα ξεκάθαρο πολιτικό σχέδιο. Μέτωπο με τη συμμετοχή όλων των αντιφασιστικών πατριωτικών δυνάμεων, ανεξαρτήτως των ιδιαίτερων κοινωνικών, πολιτικών ή ιδεολογικών πεποιθήσεων με τη συμμετοχή ακόμα και αστικών δυνάμεων – ακόμη και του Γκλύξμπουργκ, λέει η 8^η ολομέλεια του ΚΚΕ, το οποίο καλεί το λαό να ενταχθεί σε αυτό για την αντιμετώπιση της πείνας. Σε αυτό, συμμετέχει και το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας και η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας του βενιζελικού βουλευτή Ηλ. Τσιριμώκου. Κύριος στόχος είναι ο εθνικοαπελευθερωτικός ανταρτοπόλεμος και η δημιουργία ειδικών μαχητικών τμημάτων. Στις 28 Μαΐου 1941 δημιουργείται η Εθνική Αλληλεγγύη. Στόχος της, η οργάνωση, η ενίσχυση των θυμάτων του πολέμου, η περίθαλψη των τραυματιών, των αναπήρων, η φροντίδα για τους φυλακισμένους και τους διωκόμενους. Ακολουθεί το Εργατικό τμήμα του ΕΑΜ με σκοπό να αντικαταστήσει τις δοσιλογικές οργανώσεις της ΓΣΕΕ ενώ το Νοέμβριο του 1942 ιδρύεται το ΕΑΜ-καλλιτεχνών, όπου κομμουνιστές εικαστικοί και καλλιτέχνες της δεκαετίας του 30, επανασυσπειρώνονται στην υπηρεσία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Στη Β’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη, που συγκαλείται έπειτα από 6 χρόνια το Δεκέμβριο του 1942, φαίνεται ότι ενεργοποιείται ξανά ο μηχανισμός του Κόμματος, αριθμώντας περίπου 15.000 μέλη μέσα στις συνθήκες κατοχής και παρανομίας ^σ.11 Ιστορία Ελλάδας 20ου αι. , Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας στην πρόκληση της ιστορίας 1940-1945. Aντίστοιχα, το κόμμα των Αρχειομαρξιστών οργανώνει συνέδριο, όπου η πλειοψηφία του τάσσεται με την ιδέα της δημιουργίας μιας ανεξάρτητης ταξικής οργάνωσης σε αντίθεση με τη μειοψηφία που έθετε ότι η ριζοσπαστικοποίηση των μεγάλων μαζών που ακολουθούσαν το ΕΑΜ θα μπορούσε να οδηγήσει σε επαναστατικές εξελίξεις. Το κόμμα θα κινηθεί σε δύο κατευθύνσεις ανάλογα με τις πεποιθήσεις των μελών του, με αποτέλεσμα αρκετοί να προσχωρήσουν στο ΕΑΜ και να αναπτυχθεί μια κοινή δράση ^σ.12Η ελληνική κοινωνία στην κατοχή 1941-1944, Πολυμέρης Βόγλης, σελ 66-68.

Στις 16 Φλεβάρη του 1942, δημιουργείται ο  Εθνικός Λαικός Απελευθερωτικός Στρατός, ο οποίος θα λειτουργεί με εσωτερική δημοκρατία η οποία εξασφαλίζεται μέσα από τις γενικές και τακτικές συνελεύσεις των μονάδων. Παράλληλα, συγκροτείται με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ το ΕΑΜ νέων, στο οποίο θα συμμετέχουν και οι νεολαίες των πολιτικών κομμάτων που συγκρότησαν το ΕΑΜ.

Ποιες οι αντικειμενικές συνθήκες;

1.Πολιτικό κενό

Μετά την ήττα του αλβανικού μετώπου, αποκαθηλώνεται η σχέση των αστικών κομμάτων με την δικτατορία του Μεταξά, τα οποία λειτουργούν ως προσωποπαγή κόμματα και δεν διαθέτουν καμία οργανωτική βάση. Κάτι τέτοιο όμως συμβαίνει και με το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, το οποίο εντάσσεται στους μικρούς φασισμούς- δικτατορίες, το οποίο δε διαθέτει ισχυρή λαϊκή νομιμοποίηση μέσα από την εκούσια συμμετοχή των μαζών, όπως συνέβη στην Ναζιστική Γερμανία ή την Ιταλία.

2.Ο κρατικός μηχανισμός καταρρέει

Ο πόλεμος και η κατοχή αποδιοργανώνουν τον κρατικό μηχανισμό σε όλη τη χώρα. Οι υπηρεσίες που πρόσφατα και με τεράστιους αγώνες είχαν συσταθεί όπως το δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα,  τα σχολεία κλείνουν, οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι χάνουν την δουλειά τους και μαζί με αυτό την κοινωνική τους θέση. Το εποικοδόμημα που είχε κατασκευαστεί που ήθελε τον ελληνικό στρατό θαρραλέο, και τις εθνικόφρονες κυβερνήσεις να παλεύουν για την επιστροφή στις ένδοξες εποχές των Ελλήνων, και τον Γ ελληνικό πολιτισμό, είναι εκτεθειμένο. Η κυβέρνηση, οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες το βάζουν στα πόδια στη Μέση Ανατολή μετά την μάχη της Κρήτης.

3. Απονομιμοποίηση δοσιλογικών κυβερνήσεων

“Ενας υπουργός είχε κάποτε την αναισχυντία να πει σε φίλους του που τον ρωτήσανε πως μένει στην κυβέρνηση αφού ο λαός πεθαίνει στους δρόμους από την πείνα: “Εγώ έχω το αυτοκίνητό μου. Καλά τρώγω και πίνω. Ο λαός, που ήθελε πόλεμο, ας βγάλει τώρα τα μάτια του””

(απόσπασμα από το ‘’Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο)

Από την πρώτη στιγμή, οι κατοχικές κυβερνήσεις, παρότι ζητούν την εθνική ενότητα στη βάση της υποταγής στον κατοχικό στρατό, δείχνουν τουλάχιστον επιδεικτική αδιαφορία απέναντι στα προβλήματα του ελληνικού λαού. Συνεργάζονται, με τους Γερμανούς και Ιταλούς διοικητές, ενώ φανερώνεται η σχέση που είχε αναπτυχθεί από τον ΣΕΒ και το Γ’ Ραιχ ,το οποίο και χρηματοδοτεί από τη περίοδο του μεσοπολέμου.

Η δημιουργία ενός νέου υποκειμένου- ΕΑΜ- ΕΛΑΣ- ΕΠΟΝ

Το στοίχημα το οποίο έπρεπε να απαντήσει από την πρώτη στιγμή το ΕΑΜικό κίνημα ήταν το επισιτιστικό. Η αγωνία του θανάτου επιδρά με τρόπο άμεσο ιδίως στα πιο χαμηλά στρώματα αλλά και γενικότερα στους κατοίκους των πόλεων. Μέσα από τη δράση της Εθνικής Αλληλεγγύης, δίνεται η μάχη να εξασφαλιστεί συλλογικά η ποσότητα φαγητού χωρίς την οποία δεν μπορεί να αναπτυχθεί οποιαδήποτε αντιστασιακή δράση. Σε τοπικό επίπεδο δημιουργούνται ‘’ λαϊκές επιτροπές’’ οι οποίες πιέζουν τις αρχές για την προμήθεια των αναγκαίων τροφίμων και ιατρικής περίθαλψης ^σ.13Ιστορία του Ελληνισμού, Παναγιωτόπουλος, τ.8, Τα πρώτα βήματα- αντιστασιακές δραστηριότητες, Γιώργος Μαργαρίτης. Στις επιτροπές που δημιουργούνται απαιτούνται συσσίτια στους χώρους εργασίας χωρίς την καταβολή χρημάτων, οργανώνονται παραστάσεις σε υπουργεία και υπηρεσίες. Υπολογίζεται ότι μόνο στις πόλεις εξασφαλίστηκαν 220 οργανωμένα συσσίτια για 65.000 παιδιά ^σ.14 Εσωκομματικό δελτίο της Κ.Ε. του ΚΚΕ τον μάρτιο του 1944. “Το ψωμί, το νερό, η καθαριότητα της γειτονιάς, ο γιατρός, τα φάρμακα, η κατοικία και άλλα πρέπει να απασχολούν κάθε κομμουνιστή και πρέπει ν βρίσκει τρόπους και μεθόδους που θα οργανώνει την πάλη του λαού για τη διεκδίκηση τους”.. Οι πρώτες απεργίες που σημειώνονται το 1942, αφορούν στα ζητήματα του επισιτισμού, όπου συνδικάτα και επιτροπές διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο από τα τρόφιμα που διανέμονται.

Σημαντικά ζητήματα γύρω από τα οποία γίνονται μεγάλες κινητοποιήσεις είναι ο πρώτος εορτασμός της 28^ης Οκτωβρίου την Αθήνα και της 25^ης Μαρτίου στη Θεσσαλονίκη, όπου το κεντρικό σύνθημα ήταν “ΕΑΜ- Τσαρούχι” και συμμετείχαν αρκετοί ανάπηροι του πολέμου, νέοι, νέες, φοιτητές και μαθητές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι κινητοποιήσεις των αναπήρων πολέμου, το δύσκολο χειμώνα του 1942, οργανωμένες από το ΕΑΜ Αθήνας, όπου οι άλλοτε ήρωες του αλβανικού μετώπου, ζωντανά σύμβολα πατριωτισμού, κατεβαίνουν στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με συνθήματα αντιπολεμικά και βαθιά πολιτικά, και φέρνουν το ΕΑΜ στην πρώτη σειρά της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Οι κατοχικές κυβερνήσεις δεν το ξέχασαν αυτό και στα 1943, η πρώτη επιχείρηση των Ταγμάτων ασφαλείας στράφηκε εναντίον των αναπήρων στα νοσοκομεία^σ.15Εαμικές πηγές υπολόγιζαν τη δύναμη του ΕΑΜ στο τέλος της Κατοχής σε 1.500.000 ή και 2.000.000 μέλη, όταν η Ελλάδα είχε συνολικό πληθυσμό 7.300.000 κατοίκους. Αν και πρέπει να σημειωθεί μια δυσκολία να καταγραφεί ο ακριβής αριθμός των μελών καθώς τα όρια της απλής συμμετοχής σε μια διαδήλωση, σε μια αντιστασιακή δράση ώς την συμμετοχή στο αντάρτικο δεν είναι σαφή ιδίως σε συνθήκες κατοχής και πολέμου.

Η εμπειρία της παράνομης δουλειάς των Κομμουνιστών του μεσοπολέμου ήταν βασική προϋπόθεση για να αναπτυχθεί το ΕΑΜ πρώτα στις πόλεις και να επεκταθεί στην ύπαιθρο, ως πιο μαζική οργάνωση της Αντίστασης ^σ.16Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης, Μενέλαος Χαραλαμπίδης, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ 106. Εύστοχα έχει επισημανθεί ότι η ένταξη στο ΕΑΜ αποτελούσε μια πολιτική επιλογή, η οποία σχετίζεται με τις ιδιαίτερες συνθήκες της κατοχικής περιόδου αλλά τα ερεθίσματα της εκκινούν ήδη από τα γεγονότα του μεσοπολέμου ^σ.17Διαβάζουμε στον ΄΄Μαχήτη, όργανο του Γραγείου της Κομμουνιστικής νεολαίας στη Σπουδάζουσα Νεολαία, α.φ. 1, 13 φεβρουαρίου 1942, ΕΛΙΑ, ΑΡΧΕΊΟ ΠΑΡΆΝΟΜΟΥ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΎ ΤΥΠΟΥ: ‘’ κάθε απεργία, μεγάλη η μικρή , κάθε σαμποτάζ, μικρό ή μεγάλο, οι μαζικές κινητοποιήσεις για μέσα διατροφής του λαού, η πάλη για τη μαζικοποίηση των συσσιτίων παίρνοντας στα χέρια του τη διοίκηση ο λαός, η πάλη για την κατάργηση της πληρωμής του μεροκάματου σε χρήμα και το δόσιμό του σε είδη διατροφής και πρώτης ανάγκης με ίδρυση λαϊκών συνεταιρισμών κατά συνοικίες… όλα αυτά φτιάχνουν το ΕΑΜ . Έτσι κάθε νέος απ’ τη σπουδάζουσα νεολαία , που γ αυτόν πατρίδα δεν είναι οι παράτες, οι μεγάλοι λόγοι στις εθνικές γιορτές και οι ιστορικές; στο παρελθόν αναδρομές, μα η ζωή η ίδια του λαού, έχει καθήκον να συμμετάσχει στο ΕΑΜ”.

Το ΕΑΜ από την πρώτη στιγμή προσέλκυσε τους νέους καθώς έδειχνε να προβάλει μια αρκετά διαφορετική νοηματοδότηση του πατριωτικού αισθήματος, που είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα κατά την περίοδο 40-41, ο αγώνας για την υπεράσπιση της κοινωνίας και την απελευθέρωση του ελληνικού λαού ήταν συνδεδεμένο με το όραμα της κοινωνική αλλαγής, της λαοκρατικής δημοκρατίας ^σ.18 Το τιμωρό χέρι του λαού, Ιάσωνας Χανδρινός, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ 175″. Μάλιστα για να αντιμετωπιστεί η ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας μέσα στο πανεπιστήμιο ομάδα Ευέλπιδων του Πολυτεχνείου, μερικές εκατοντάδες μαθητές των τάξεων του 1942, με νόμο της κυβέρνησης Τσολάκογλου είχαν ενταχθεί χωρίς εξετάσεις στα πανεπιστήμια ^σ.19Το φθινόπωρο του 1943 οι βρετανοί περιόρισαν στο έπακρο τον ανεφοδιασμό του ΕΛΑΣ για να τον εξαναγκάσουν να δεχθεί τις επιλογές τους, από τον Νοέμβριο του 1943 εώς τον Φλεβάρη του 1944, στάλθηκαν μόνο 34 τόνοι τροφίμων και ροχισμού και 927 λίρες, όταν η ΕΚΚΑ που δεν είχε πλέον των 500 ανδρών είχε λάβει 3.600 λίρες και ο ΕΔΕΣ, 18.00) οι αντάρτες του ΕΛΑΣ στη Μακεδονία πολεμούσαν χωρίς άρβυλα, λιμοκτονούσαν. Ιστορία της Ελλάδας του 20^ου αι. ,τομ. Γ2, Οι οργανώσεις της Αντίστασης, Μιχάλης Λυμπεράτος, εξελισσόμενοι  σε εμπροσθοφυλακή των εθνικιστών στα πανεπιστήμια. Ενώ ήδη από το φθινόπωρο του 1943 οι βρετανοί περιορίζουν τον ανεφοδιασμό του ΕΛΑΣ ^σ.20http://emfilios.blogspot.gr/2011/10/blog-post_05.html, φοβούμενοι την κοινωνική δυναμική που έβλεπαν να αναπτύσσεται στις περιοχές της ελεύθερης Ελλάδας.

Η οργάνωση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) θα δημιουργηθεί στις 23 Φλεβάρη του 1943, ύστερα από πρόταση της ΚΕ του ΕΑΜ, από την Αγροτική Νεολαία Ελλάδας, την Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία Ελλάδας, την Ενιαία Μαθητική Νεολαία, την Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης, Θεσσαλικός Ιερός Λόχος», «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας», «Φιλική Εταιρία Νέων».

Στις 28 Φλεβάρη, η ελληνική κυβέρνηση προσφέρει από τα ταμεία της Τράπεζας της Ελλάδας στην αγορά της νέας Τάξης, το ποσό των 63.000 χρυσών λιρών. Είχε προηγηθεί στις 24 Φεβρουαρίου του 1943, το πρώτο κύμα εκδηλώσεων ενάντια στο μέτρο της πολιτικής επιστράτευσης. Στη Γενική Απεργία στην Αθήνα, συμμετέχουν περισσότεροι από 50 χιλιάδες Αθηναίοι.

Ο Λογοθετόπουλος σε ραδιοφωνικό διάγγελμα, ζητά από τον ελληνικό λαό να αποφύγει τους ψευτοιδεολόγους του κομμουνισμού, οι οποίοι από την αφάνεια του σκότους όπου ο ευρωπαϊκός πολιτισμός αγωνίζεται να σώσει την κληρονομιά χιλιετηρίδων εμποδίζοντας τον κατακλυσμό της Ευρώπης από τις ορδές του Στάλιν. Να σημειωθεί ότι στις 2 Φεβρουαρίου τελειώνει η μάχη του Στάλινγκραντ και ξεκινά η αντεπίθεση του κόκκινου στρατού.

Οι κινητοποιήσεις θα συνεχίσουν στις 5 Μαρτίου, όπου λέγεται ότι συγκεντρώθηκαν πάνω από 200.000 Αθηναίοι, η χωροφυλακή θα είναι αμείλικτη, εκείνη την ημέρα μετρήθηκαν πάνω από 100 νεκροί και 150 τραυματίες. Οι κατοχικές δυνάμεις παρακολούθησαν σαστισμένες τα γεγονότα. Το ΕΑΜ Αθήνας θα εισβάλλει στο υπουργείο εργασίας και θα κάψει τους καταλόγους της επιστράτευσης παρ’ολη τη βία και τη καταστολή. Ο λαός της Αθήνας οργανωμένος από το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ και περιφρουρούμενος από την ΟΠΛΑ είχε νικήσει. Η νίκη αυτή είχε έναν διττό χαρακτήρα, καθώς αφενός μεν δεν επιτάχθηκαν μαζικά Έλληνες εργάτες, για να δουλέψουν στην ναζιστική Γερμανία και αφετέρου γιατί ήταν δείγμα της συγκρότησης ενός υποκειμένου το οποίο δεν φοβάται την πείνα, την τριπλή κατοχή και μέσα από την οργάνωση αποδεικνύει ότι ο καθένας και καθεμία έχει άμεση θέση και ρόλο στην υπόθεση της απελευθέρωσης^σ.21Η πρώτη αποστολή ομήρων εργατών από την Κρήτη πραγματοποιήθηκε τον Φλεβάρη του 1944 με αεροπορική μεταφορά περίπου 200 κρατούμενων από τις φυλακές στο Χαϊδάρι. Από εκεί σιδηροδρομικώς, μετά από μακρόχρονες στάσεις στη Θεσσαλονίκη κα το Βελιγράδι, η αποστολή διογκώθηκε καθ όδον εφόσον έφτασε η πρωτομαγιά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάζεν. Οι περισσότεροι κρατούμενοι, πήγαν στο δορυφορικό στρατόπεδο του Μελκ, όπου εργάσθηκαν κάτω από εξοντωτικές συνθήκες στην εκσκαφή σηράγγων στους γειτονικούς λόγους προκειμένου να εγκατασταθούν στους γειτονικούς λόφους. Υπάρχουν δοσίλογοι και συνεργάτες των ναζί, που ριψοκινδυνεύουν την εργασία στην Γερμανία για να αποφύγουν τις διώξεις του αντιστασιακού κινήματος.  Ιστορία της Ελλάδας του 20^ου αι., Η ελληνική οικονομία πεδίο μάχης και αντίστασης.

Οι νέοι και οι νέες δεν ήταν πλέον μόνο μαθητές, φοιτητές ή εργαζόμενοι, αλλά μέλη μιας νέας συλλογικότητας εντός της οποίας παράγονταν εντελώς διαφορετικές εμπειρίες και νέοι τρόποι αντίληψης του εαυτού. Η υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης είναι προσωπική υπόθεση του καθενός και της καθεμιάς. Τα συνθήματα που κυριαρχούν πια είναι το  “Θάνατος στο Φασισμό, Λευτεριά στο Λαό” , “Χτυπάτε τους ξένους και ντόπιους φασίστες”. Από το εθνικιστικό τραγούδι Κοροΐδο Μουσολίνι, στο ΕΑΜ τσαρούχι του αφηρημένου πατριωτισμού, τώρα ο ελληνικός λαός στρέφεται ανοιχτά εναντίον του Φασισμού και θέτει το ζήτημα τη απελευθέρωσης προσημαίνοντας μια σοσιαλιστική κομμουνιστική προοπτική.

Το Μέλλον ξεκινά από το παρόν

Στο περιοδικό του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ  στις 28 Σεπτεμβρίου, θα κυκλοφορήσει ο δωδεκάλογος της ΕΠΟΝ όπου τίθενται οι αρχές της. Η συμβολή της ΕΠΟΝ στο αντιστασιακό κίνημα της Αθήνας ήταν τεράστια. Πάνω από 27.000 Επονίτες μπήκαν στις τάξεις του ΕΛΑΣ και  συμμετείχαν σε 430 μάχες συγκρούσεις, ενώ στελέχωσαν τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Αθήνας.  Σημαντική ήταν η δράση της ΕΠΟΝ σε ότι αφορά, την μάχη για την επιβίωση όπου μαζί με την Εθνική Αλληλεγγύη, έστησαν τους προνοιακούς μηχανισμούς στις συνοικίες. Οι φοιτητικοί σύλλογοι έγιναν εστίες αντίστασης και αλληλεγγύης, οργανώνονταν συσσίτια, ειδικά ταμεία για τους απόρους φοιτητές καθώς σημειώνονταν και κινητοποιήσεις σε υπουργεία όπου διεκδικούσαν άμεσα φοιτητικά δικαιώματα τα οποία συνδέονταν εκ των πραγμάτων με την ναζιστική κατοχή. Για να καταλάβει κανείς την δυναμική της περιόδου πριν ακόμα και την ίδρυση της ΕΠΟΝ, στο τελευταίο τρίμηνο του 1942, στον Εκπολιτιστικό σύλλογο του Πανεπιστημίου, το ΕΑΜ νέων αριθμούσε περίπου 200 μέλη, 118 μέλη της ΟΚΝΕ σπουδάζουσα και 74 μέλη του ΕΑΜ Νέων μπορούσαν να κινητοποιήσουν 4.700 φοιτητές και φοιτήτριες μέσα από τις πρωτοβουλίες που είχαν πάρει.

Η ΕΠΟΝ αναπτύχθηκε και έδρασε όπου ζούσε και ανέπνεε μαζικά η νεολαία. Σε όλα τα πολεμικά εργοστάσια στην Αθήνα, τον Πειραιά, την Ελευσίνα στα μεταλλεία της υπαίθρου, οργανώνονται απεργίες και δολιοφθορές σε συνθήκες απόλυτης τρομοκρατίας. Ένας Επονίτες εργάτης του Πειραιά, ανατίναξε ένα γερμανικό καράβι και δήλωσε στον πρόεδρο του δικαστηρίου, που τον καταδίκασε σε θάνατο, πως λυπόταν που δεν μπόρεσε να ανατινάξει περισσότερα. Στο εργοστάσιο της «Φορντ», που κατασκεύαζε κινητήρες αεροπλάνων για τους Γερμανούς, οι Επονίτες εργάτες έριξαν την παραγωγή από 6 τη μέρα σε 2. Στο εργοστάσιο Μαλτσινιώτη, κατέστρεψαν δεκάδες κινητήρες, ρίχνοντας καρφιά στις μηχανές.

 Όλοι προσφέρουν στον αγώνα σύμφωνα με τις δυνατότητες τους, κριτήριο ένταξης των νέων δεν ήταν οι ατέρμονες θεωρητικές συζητήσεις αλλά η δράση, που παράγει άμεσα χειροπιαστά αποτελέσματα. Μικρά ατελιέ επονιτών στήνονται, παράνομα τυπογραφεία όπου θα εκδοθούν 166 παράνομα έντυπα, σχεδιάζονται αφίσες όπου τα βράδια τοιχοκολλώνται στους δρόμους της Αθήνας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η συγκρότηση αρκετών από τους μεγαλύτερους Έλληνες Καλλιτέχνες και συγγραφείς ήταν αποτέλεσμα του εκπολιτιστικού έργου της ΕΠΟΝ. Ο Βασίλης Ρώτας μέλος του ΕΑΜ καλλιτεχνών οργανώνει μαζί με την ΕΠΟΝ το Θεατρικό Σπουδαστήριο καθώς και το Θέατρο στο Βουνό, όπου έδωσε παραστάσεις σε χωρία. Μερικοί από τους σπουδαιότερους Έλληνες καλλιτέχνες που συμμετείχαν στις δράσεις της ΕΠΟΝ : Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Κώστας Αξελός, Ελένη Γλύκατζη, Κώστας Λιναρδάτος, Πέτρος Ανταίος, Νίκος Βασταρδής, Κώστας Φιλίνης, Πέτρος Διβέρης, Χρήστος Πασαλάρης, Αλέκος Κοτζιάς, Τίτος Πατρίκιος, Ελένη Βακαλό, Αριστόβουλος Μάνεσης, Στέφανος Ληναίος, Νίκος Κούνδουρος και πολλοί και πολλές ακόμα.

Ο αθλητισμός αποτελούσε πάντα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της νεολαίας παρότι διακόπτεται το πρωτάθλημα στη διάρκεια της κατοχής ιδρύεται η αθλητική αντιστασιακή οργάνωση η Ένωση Ελλήνων Αθλητών. Το 1943 η οργάνωση ΕΠΟΝ Πειραιά και Αθηνών οργανώνει τις ποδοσφαιρικές ομάδες ΕΠΟΝ Αθηνών και Πειραιά αντίστοιχα και θα συμμετέχουν επιφανείς παίχτες της εποχής από τις μεγαλύτερες ομάδες. Η ΕΠΟΝ θα δημιουργήσει συνοικιακές ομάδες σε προσφυγικές περιοχές στελεχωμένες με ποδοσφαιριστές τοπικών ομάδων, παράλληλα με την ίδρυση αθλητικών σωματείων ιδρύονται και πολιτιστικές λέσχες. Φυτώρια της ΕΠΟΝ αποτελέσουν ακόμα οι προσκοπικοί και ορειβατικοί σύλλογοι. Ενώ ακόμα και τα μικρά παιδιά μέχρι 12 ετών , τα αετόπουλα, θα γίνουν το μάτι και ο ασύρματος του ΕΛΑΣ ενώ συχνά έκαναν δολιοφθορές και μποικοτάζ εκμεταλλευόμενα το γεγονός ότι δεν κινούσαν υποψίες.

Η συμμετοχή των νέων γυναικών στις εαμικές οργανώσεις ήταν αξιοσημείωτη, καθώς αποτελούσαν το 45% των μελών των οργανώσεων, με πρωταρχικό ρόλο στις οργανώσεις αλληλοβοήθειας, ιατροφαρμακευτικής αγωγής αλλά και με σημαντική παρουσία στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Η Επονίτισα Άλκη Ζέη διηγούνταν σε μια συνέντευξη της ^σ.22https://ilesxi.wordpress.com/2012/02/23/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%AC%CE%BC%CE%B5-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%AC%CE%BC%CE%B5-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CF%8E%CE%BD/: Τα κορίτσια, με την Αντίσταση, βρήκαν και τη δική τους απελευθέρωση. Με την ΕΠΟΝ, βγήκαν από τα σπίτια τους και απέκτησαν μια οντότητα. Και η ίδια η επαφή και η συνεργασία στη δουλειά της Αντίστασης με το άλλο φύλο ήταν απελευθερωτική. Μην ξεχνάτε πως τα σχολεία ήταν τότε αρρένων και θηλέων, και όλη η ζωή των νέων ήταν χωρισμένη σε αρρένων και θηλέων. Και μέσα στην οργάνωση αυτά δεν υπήρχαν. Όπως ήταν αγόρια στην καθοδήγηση, ήταν και κορίτσια στην καθοδήγηση. Υπήρχε μεγάλη ισότητα. Εγώ τουλάχιστον έτσι το έζησα από την πρώτη στιγμή.

Από τον Φεβρουάριο του 1943 μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, υπολογίζεται πως η ΕΠΟΝ είχε συσπειρώσει στις τάξεις της 600.000 νέους και νέες και είχε εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα. Ενώ αντίστοιχα συσπειρωνόταν το αντιεαμικό στρατόπεδο, οι πιο δραστήριες αστικές οργανώσεις συνέπτυξαν μια επίσημή συμμαχία με όνομα «Πανελλήνιος Απελευθερωτικός Σύνδεσμος» αποτελούμενες από την Εθνική Δράση, την Αγωνιζόμενη Ελλάδα, το Εθνικό Κομιτάτο, την Οργάνωση Ελευθέρων Ελλήνων, τη Σπίθα (οργάνωση γυναικών της Λουκία Μεταξά που αναβίωνε την ΕΟΝ) την Ιερά Φάλαγγα, την Τρίαινα και την Χ, στους στόχος αυτής της συμμαχίας η διατήρηση της τάξης και η δραστήρια αντιμετώπιση της αναρχίας, μια σαφής αναφορά στην αυξανόμενη δυναμική του ΕΑΜ, που σήμαινε την αμφισβήτηση της υπάρχουσας κοινωνικής κατάστασης. Η ταξική σύγκρουση ήταν ανοιχτή ήδη από τις απεργίες του 1944, η συσπείρωση των εργατικών και των λαϊκών στρωμάτων από την μια πλευρά σήμαινε, την ανάγκη συσπείρωσης και της άλλης πλευράς. Το ΕΑΜ με τη συμμαχία του θα διεκδικήσει στα Δεκεμβριανά μετά από την εξαρχής υπονομευμένη κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας την εξουσία, στην μάχη της Αθήνας το ένοπλο τμήμα της ΕΠΟΝ Λόρδος Μπάιρον θα δώσει σκληρές μάχες.

Απορίες και συμπεράσματα

Η ανάπτυξη της αντίστασης και τεράστιας ανάπτυξης του ΕΑΜ- ΚΚΕ δεν θα ήταν βέβαιη αν δεν ξεπερνιόταν η κρίση του 1939-1941 . Η επιτυχία της ΕΠΟΝ ίσως βρίσκεται στο ότι αποτέλεσε την οργάνωση με την πιο πλατιά ενότητα η οποία χωρίς να έχει μίνιμουμ και μάξιμουμ συμφωνίας έθεσε τις βάσεις να ανα- συγκροτηθεί ένα υποκείμενο το οποίο στάθηκε ηρωικά μπροστά στην μάχη των Δεκεμβριανών, τον Εμφύλιο, το μετεμφυλιακό κράτος και τη Χούντα. Με την μεγάλη προσφορά του εκπολιτιστικού και μορφωτικού της έργου, έδωσε ώθηση ώστε οι νέοι εκείνης της εποχής να πάρουν από την αρχή την ζωή τους και να ρισκάρουν γιατί ήταν βέβαιοι ότι το ποτάμι πίσω δεν γυρνά.

Ο Επονίτης Μάνος Χατζιδάκις ήταν και αυτός βέβαιος: «Εάν μας λέγαν τότε μερικά από τα ονόματα που κυβερνήσανε κατόπιν ότι θα ξανάβγαιναν στην πολιτική σκηνή να διαφεντέψουνε τη χώρα μας, θα γελούσαμε δίχως τελειωμό με την καρδιά μας. Γιατί πιστέψαμε βαθιά μέσα μας πως όλα αυτά τα ονόματα ήσαν φαντάσματα του παρελθόντος, απόντα στα δύσκολα χρόνια που περνούσαμε, για πάντα απόντα από τον τόπο. Κι όμως συνέβη αυτό. Ξανάρθανε τα φαντάσματα κι αρχίσαν να πλαστογραφούν γι’ άλλη μια φορά την ελληνική ιστορία.» ^σ.23https://greekcivilwar.wordpress.com/2016/11/16/gcw-612/.

Καθώς ο τρόπος που βλέπουμε το παρόν καθορίζει και τα ερωτήματα που απευθύνουμε στο παρελθόν και την αντίληψη που διαμορφώνουμε γι΄ αυτό, οι ιστορικές αναλογίες που επιχειρούνται συχνά δεν εντάσσονται σε μια ιστορική προοπτική πα’ όλ’ αυτά σήμερα στόχος είναι να βρούμε το τι μπορεί να νοηματοδοτήσει ένα θετικό εγχείρημα του παρελθόντος στο σήμερα. Η εμβληματική ιστορία της ΕΠΟΝ ανήκει στο παρελθόν μαζί με όλα τα επιτυχημένα λιγότερο ή περισσότερο εγχειρήματα της επαναστατικής και κομμουνιστικής Αριστεράς και αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Επίσης πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τίποτα δεν είναι από τα πριν καθορισμένο στην ιστορία, και σε κάθε περίπτωση οι άνθρωποι με ό,τι αυτοί κουβαλάνε είναι οι πρωταγωνιστές της.