Δεν ήμασταν εμείς οι γυναίκες πρώτες έξω στους δρόμους;”: Η ανολοκλήρωτη ιστορία του 1917

Έναν αιώνα μετά τη χρονιά “που συγκλόνισε τον κόσμο”, πολλές παραμένουν οι πτυχές της του 1917 και της πορείας προς την Οκτωβριανή Επανάσταση που αξίζουν βαθύτερη συζήτηση, σε μια προσπάθεια όχι μόνο καλύτερης γνώσης του παρελθόντος, αλλά και προσανατολισμού στην διεκδίκηση ενός διαφορετικού μέλλοντος. Μπορεί η διαδρομή από την Επανάσταση του Φλεβάρη του 1917, στις Θέσεις του Απρίλη και εντέλει στην Επανάσταση του Οκτώβρη να παραμένει υποδειγματική περίπτωση βαθιάς κατανόησης της ιστορικής συγκυρίας, διαυγούς εντοπισμού των ιστορικών δυνατοτήτων και σαρωτικής δράσης στον απόλυτα κατάλληλο χρόνο, όμως, τα γεγονότα που έχουμε συνηθίσει να παρουσιάζονται ως ραχοκοκκαλιά του 1917, γύρω από την κομβική φιγούρα Λένιν, δεν είναι τα μόνα τα οποία πληρούν την συγκεκριμένη τριάδα χαρακτηριστικών.

Μια κρίσιμη πτυχή της πορείας από τον Φλεβάρη στον Οκτώβρη είναι η δράση ενός μαζικού φεμινιστικού κινήματος, το οποίο είχε ως κεντρικό στόχο του τη διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου των γυναικών και κατάφερε, μάλιστα, να τον επιτύχει ήδη πριν από τη δεύτερη επανάσταση του Οκτώβρη του 1917. Στις εκλογές για Συντακτική Συνέλευση που διεξήχθησαν τον Νοέμβρη του 1917, οι γυναίκες της Ρωσίας είχαν ήδη κατοχυρώσει δικαίωμα ψήφου και υποψηφιότητας για δημόσια αξιώματα από τον Ιούλιο του ίδιου έτους, συμμετέχοντας έτσι καθολικά στην πρώτη εκείνη μετεπανασταστική εκλογική διαδικασία.

Η συζήτηση μπορεί να είναι μεγάλη, αλλά εξίσου σημαντική, σε σχέση με την πορεία του φεμινιστικού κινήματος κατά τα πρώτα και ύστερα μετεπανασταστικά χρόνια. Αλλά και η ίδια η εξέταση και συζήτηση πάνω στο φεμινιστικό κίνημα του ‘17 στη Ρωσία, έχει τη δική της ιδιαίτερη αξία τόσο για την βαθύτερη κατανόηση της Επανάστασης, αλλά και για την αυτοτελή ανάδειξή του  σε εξίσου υποδειγματική περίπτωση κατανόησης και πλήρους αξιοποίησης των ιστορικών δυνατοτήτων, από την πλευρά των γυναικών , στην κατεύθυνση της ριζικής κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής.

Σε αυτή την κατεύθυνση, μεταφράσαμε και παρουσιάζουμε το κείμενο της Ροσέλ Γκόλντμπεργ Ρουθτσάιλντ που ακολουθεί, το οποίο δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες στο Verso Blog. Η Ροσέλ Ρουθτσάιλντ [Center Associate, The Davis Center for Russian and Eurasian Studies, Harvard University, Resident Scholar, Brandeis Women’s Studies Research Center, and Professor Emerita of Graduate Studies, The Union Institute and University], είναι ακαδημαϊκός που ειδικεύεται στην ρωσική, σοβιετική και εβραϊκή ιστορία των γυναικών και στην LGBT ιστορία. Έχει δημοσιεύσει πολυάριθμα άρθρα και μελέτες πάνω στις συγκεκριμένες θεματικές, καθώς και τη βραβευμένη μονογραφία Ισότητα και Επανάσταση: Δικαιώματα των Γυναικών στη Ρωσική Αυτοκρατορία, 1905-1917 [2010]. Μια προηγούμενη εκδοχή αυτού του άρθρου εκδόθηκε από τον  Σύλλογο  για τις Σλαβικές, Ανατολικοευρωπαϊκές και Ευρασιατικές Σπουδές.

Μετάφραση: Αναστασία Ματσούκα

Επιμέλεια: Ειρήνη Γαϊτάνου

Στη χρονιά του μουνιού^σ.1Αναφέρεται στο γνωστό περιστατικό με τον Πρόεδρο, πλέον, των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τράμπ και το σχετικό βίντεο που διέρρευσε πριν τη διεξαγωγή των αμερικανικών εκλογών http://www.thedailybeast.com/articles/2016/10/07/donald-trump-brags-about-nonconsensually-groping-women-in-newly-uncovered-recording , και επίσης συμπτωματικά στα εκατόχρονα της Ρωσικής Επανάστασης, ίσως ήταν αναπόφευκτο να χαρακτήριζε κάποιος την επανάσταση κυρίως γύρω από τα μουνιά. Στους Νιου Γιορκ Τάιμς, ο καθηγητής Γιούρι Σλέζκιν πρόσφατα έγραψε – σε ένα από τα ελάχιστα άρθρα που ευυπόληπτες εκδόσεις έχουν παρουσιάσει για τη Ρωσική Επανάσταση – ότι: “Οι περισσότεροι επαναστάτες ηγέτες ήταν νέοι άνδρες που ταύτιζαν την επανάσταση με τη γυναικεία φύση”. Αλλά στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον καθηγητή Σλέζκιν, πρόκειται για τον πόθο των ανδρών επαναστατών για καυτό σεξ με τις γυναίκες επαναστάτριες. Το αρσενικό είναι ο κανόνας. Οι άνδρες είναι οι δρώντες, οι γυναίκες είναι εκείνες που υφίστανται τη δράση.

Το να αποδεχθούμε αυτό το χαρακτηρισμό σημαίνει ότι θα αγνοήσουμε τους τρόπους μέσω των οποίων η επανάσταση δεν σχετιζόταν με κάποιο φαντασιακό ιδανικό της γυναικείας φύσης, αλλά με πολλές πραγματικές γυναίκες που απαιτούσαν τα δικαιώματά τους και στη συνέχεια άλλαζαν την ιστορία. Η Επανάσταση του Φλεβάρη και τα επακόλουθά της αντιπροσωπεύουν, για να χρησιμοποιήσω την τρέχουσα γλώσσα, τις αυθεντικές Εξεγέρσεις των Μουνιών (Pussy Riots), γυναίκες που εισέβαλαν πολυπληθώς στη δημόσια σφαίρα, απαιτώντας πλήρη πολιτικά δικαιώματα και πολλά ακόμα. Οδηγώντας τους νικητές Μπολσεβίκους στην κατάκτηση της κρατικής εξουσίας, ο Λένιν από την αρχή αναμετρήθηκε με τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που ήταν απαραίτητοι για να αμφισβητηθούν οι θεσμοί της πατριαρχίας σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Το ότι τελικά απέτυχε να εκπληρώσει μια τόσο τεράστια αποστολή δεν πρέπει να μας οδηγήσει να υποβαθμίσουμε ή να καταστήσουμε αόρατη την προσπάθεια. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το επαναστατικό έτος 1917 και την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης συμπεριλαμβάνοντας τη δράση των πολιτικά συνειδητοποιημένων γυναικών.

Το 1917 είναι το έτος που έχει ερευνηθεί περισσότερο στη ρωσική ιστορία του εικοστού αιώνα. Παρ’ όλ’ αυτά, εκτός από μερικές εξαιρέσεις, οι καταγραφές του επαναστατικού έτους παραμένουν σε μεγάλο βαθμό βαρύτονες και μπάσες. Παρά τις προόδους που έγιναν από ιστορικούς των γυναικών συνολικά, η προβληματική του ρόλου των γυναικών και του έμφυλου στοιχείου στα κομβικά ρώσικα ιστορικά γεγονότα του 1917 παραμένει υπομελετημένη και πολύ συχνά συμβαδίζει με παραδοσιακά και/ή σοβιετικής έμπνευσης στερεότυπα.

Η συνείδηση σε σχέση με τις γυναίκες και το φύλο δεν αποτελεί ζήτημα πολιτικής ορθότητας. Είναι ζήτημα ακρίβειας. Μια συνολική εικόνα του 1917 πρέπει να συμπεριλάβει τον ρόλο των μελών της πλειονότητας του πληθυσμού της Ρωσίας, όπως επίσης και τις ενεργές έμφυλες υποθέσεις στα κριτικά γεγονότα της χρονιάς. Έγινε μεγάλη πρόοδος στην έρευνα και την καταγραφή για τις γυναίκες και το φύλο στις αρχές του εικοστού αιώνα, κατά τη διάρκεια της ύστερης τσαρικής περιόδου και των πρώτων σοβιετικών χρόνων. Αλλά αυτή η ακαδημαϊκή γνώση δεν έχει εισχωρήσει όσο βαθιά θα έπρεπε στις κυρίαρχες αφηγήσεις και τη διδασκαλία στις τάξεις. Ενώ θα υπήρχαν πολλά οφέλη για το 1917 από μια πιο εμβριθή έμφυλη ανάλυση, το ξέσπασμα της Επανάστασης του Φλεβάρη, η διαδήλωση της 19ης Μαρτίου για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, η δημιουργία του Τάγματος των Γυναικών και οι εκλογές για την Συντακτική Συνέλευση, αποτελούν πράγματι ιδιαίτερα σημαντικές περιπτώσεις, όπου η ακαδημαϊκή γνώση για τις γυναίκες και το φύλο φωτίζει την αφήγηση γύρω από το 1917.

Το δικαίωμα ψήφου των γυναικών είναι ένα σημαντικό αλλά ελάχιστα μελετημένο ζήτημα, το οποίο έδωσε υπόσταση στον γυναικείο ακτιβισμό τη χρονιά της επανάστασης. Η προσοχή στη σχετικά γρήγορη και επιτυχή επίτευξη της γυναικείας ψήφου στη Ρωσία το 1917 εμπλουτίζει τις συζητήσεις για την έννοια του πολίτη και περιπλέκει τις αντιλήψεις για οπισθοδρομικότητα της Ρωσίας. Καμία εκτίμηση για το ρωσικό 1917 δεν μπορεί να είναι πλήρης χωρίς την αναφορά των τρόπων με τους οποίους ο αγώνας για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, την πιο σαρωτική δημοκρατική μεταρρύθμιση του εικοστού αιώνα, αποτελούσε σημαντικό ζήτημα και κόμβο συσπείρωσης για την επαναστατική θέρμη εκείνης της χρονιάς. Η επιτυχής καμπάνια στη Ρωσία για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών έχει τις ρίζες της στη φύση των αντιπολιτευτικών κινημάτων της Ρωσίας. Από τα μέσα  του δέκατου ένατου αιώνα, οι Ρώσοι ριζοσπάστες και αντιφρονούντες, σε αντίθεση με τους  ομοίους τους στην πλειονότητα άλλων χωρών, μετέτρεψαν το ¨γυναικείο ζήτημα” σε κεντρική προβληματική στα γραπτά τους. Η Ρωσία δεν ήταν απομονωμένη από τη δύση. Οι Ρωσίδες συμμετείχαν πλήρως στις διεθνείς διασκέψεις για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και οι Ρωσίδες μαθήτριες  εγγράφονταν στα δυτικοευρωπαϊκά πανεπιστήμια, συχνά υπερσκελίζοντας αριθμητικά τις ντόπιες γυναίκες μαθήτριες. Οι γυναίκες πρωτοστατούσαν στο επαναστατικό κίνημα και η δράση τους ασκούσε κριτική, στην κατεύθυνση της διεύρυνσης της ψήφου αλλά και του δικαιώματος της υποψηφιότητας σε δημόσια αξιώματα και στις γυναίκες. Η Προσωρινή Κυβέρνηση και οι σοβιετικοί ηγέτες δεν απένειμαν απλά το δικαίωμα της ψήφου στις γυναίκες. Αποκρίθηκαν στα αιτήματα των διαδηλωτών. Και το έκαναν αυτό πολύ πιο γρήγορα και σφαιρικά απ΄ότι οι ηγέτες στις Ηνωμένες Πολιτείες και οπουδήποτε αλλού στη Δύση^σ.2Η μεγάλη πλειοψηφία των Αφρικανοαμερικανίδων στις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες δεν απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου έως και την ψήφιση της Πράξης Δικαιωμάτων Ψήφου το 1965, η οποία έχασε εν μέρει το νόημά της το 2013 από το Ανώτατο Δικαστήριο υπό την ηγεσία του Ρόμπερτς. Στους ιθαγενείς Αμερικανούς επετράπη να ψηφίσουν τελικά με την Πράξη Σνάιντερ το 1924. Αλλά επειδή το Σύνταγμα άφηνε στην ευχέρεια των Πολιτειών τον καθορισμό των όρων της ψήφου, ήταν μόλις το 1962 που το Νέο Μεξικό έγινε η τελευταία Πολιτεία η οποία έδωσε τη δυνατότητα ψήφου στους ιθαγενείς Αμερικανούς.

Παγκόσμια  Ημέρα των Γυναικών, Η Επανάσταση του Φλεβάρη και το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου

Υπάρχει γενική συμφωνία πως η Επανάσταση του Φλεβάρη ξεκίνησε στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, την Πετρούπολη, την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (23 Φεβρουαρίου με βάση το ρωσικό ημερολόγιο).  Οι συζητήσεις για το ρόλο των γυναικών το 1917 απομειώνουν κάθε σύνδεση ανάμεσα στον γυναικείο ακτιβισμό και τα δικαιώματα των γυναικών. Οι εργάτριες και οι αγρότισσες, σύμφωνα με αυτή την αφήγηση, ήταν εξαιρετικά απασχολημένες με τις οικονομικές τους ανάγκες. Αν τους αποδίδεται κάποιος ρόλος στην Επανάσταση του Φλεβάρη, αυτός είναι ως αυθορμήτως εξεγερμένες για ψωμί, και όχι ως συνειδητές πολιτικές δράστριες. Το γεγονός πως οι διαδηλώσεις των γυναικών, οι οποίες πυροδότησαν την Επανάσταση του Φλεβάρη, έλαβαν χώρα κατά την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, θεωρείται λιγότερο σημαντικό από τον ρόλο των ανδρών εργατών ως επαναστατική πρωτοπορία.

Η κατανόηση της ιστορίας της Παγκόσμιας Ημέρας των Γυναικών είναι σημαντική για την κατανόηση των εορτασμών του 1917 στην Πετρούπολη. Ο πρώτος και μοναδικός σοσιαλιστικός εορτασμός των γυναικών ήταν καινούριος, είχε μόλις ανακηρυχθεί στις 26 Αυγούστου 1910. Αναζητώντας τρόπους για να προσελκύσει περισσότερες γυναίκες στην υπόθεση του σοσιαλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, η ηγέτιδα σοσιαλίστρια  ακτιβίστρια των γυναικών, Κλάρα Τσέτκιν κάλεσε για την θεσμοθέτηση “μιας ειδικής Ημέρας των Γυναικών”, της οποίας ο κύριος σκοπός θα ήταν “να προωθήσει την προπαγάνδα γύρω από το Δικαίωμα Ψήφου των Γυναικών”, στη Δεύτερη Διεθνή Διάσκεψη των Σοσιαλιστριών Γυναικών, η οποία διεξήχθη στην Κοπεγχάγη. Η Τσέτκιν έβλεπε το δικαίωμα ψήφου των γυναικών ως μια δημοκρατική μεταρρύθμιση χρήσιμη για το προλεταριάτο. Στην ονομασία του εορτασμού, η Τσέτκιν χρησιμοποίησε τη λέξη γυναίκες και όχι γυναίκες εργάτριες, αναγνωρίζοντας πως οι γυναίκες ήταν μια ξεχωριστή κατηγορία οργάνωσης.

Πολλές σοσιαλίστριες ηγέτιδες εξέλιξαν την τοποθέτησή τους σε σχέση με το  δικαίωμα της γυναικείας ψήφου. Αρχικά ήταν εχθρικές, θεωρώντας τα δικαιώματα ψήφου ένα αστικό αίτημα. Ή όπως η Αλεξάνδρα Κολοντάι έγραψε το 1908: “Το γυναικείο ζήτημα – λένε οι φεμινίστριες- είναι ζήτημα ‘δικαιωμάτων και δικαιοσύνης’”. “Το γυναικείο ζήτημα – απαντούν οι γυναίκες εργάτριες- είναι ζήτημα  ψωμιού”. Με το χρόνο, αντιλαμβανόμενες την ελκτικότητα του κινήματος δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες εργάτριες, κεντρικές ακτιβίστριες επαναστοχάστηκαν και τοποθέτησαν σε νέο πλαίσιο το ζήτημα του δικαιώματος ψήφου. Η ανακήρυξη της Παγκόσμιας Ημέρας των Γυναικών, ο πρώτος και μοναδικός σοσιαλιστικός εορτασμός των γυναικών, αποδεικνύει αυτή την αλλαγή, εφόσον το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου επαν-ορίστηκε ως κεντρικός στόχος για το γυναικείο προλεταριάτο.

Οι ρωσικοί εορτασμοί για την Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών ξεκίνησαν το 1913. Εξαρχής, ο εορτασμός της στη Ρωσία πυροδότησε διαμάχες, καθώς ακτιβίστριες του φεμινιστικού-σοσιαλιστικού φάσματος διεκδικούσαν τον εορτασμό. Οι φεμινίστριες έδιναν έμφαση στη διαταξική οργάνωση των γυναικών και οι σοσιαλίστριες  έβλεπαν την ημέρα ως έναν τρόπο να κινητοποιήσουν τις γυναίκες της εργατικής τάξης να ενωθούν με τα αδέρφια τους στον επανασταστικό αγώνα. Έτσι, το 1917 η  Παγκόσμια Ημέρα των  Γυναικών είχε ήδη απήχηση σε ποικίλες κατηγορίες του γυναικείου πληθυσμού της Πετρούπολης. Παρ’ όλ’ αυτά, δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως οι, κατά βάση άνδρες, σοσιαλιστές ηγέτες της Πετρούπολης  ανέμεναν πως ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας των Γυναικών θα ήταν καταλύτης για την επανάσταση.

Η θεματική των ανεξέλεγκτων γυναικών μπορεί να εντοπιστεί στα απομνημονεύματα αρκετών ανδρών σοσιαλιστών σε σχέση με το ξέσπασμα της επανάστασης. Εξαγριωμένος με τις γυναίκες που βγήκαν έξω στους δρόμους στις 23 Φεβρουαρίου, ο Τρότσκι διαμαρτυρόταν: “Παρ’ όλες τις οδηγίες, οι εργάτριες στην κλωστοϋφαντουργεία σε αρκετά εργοστάσια κατέβηκαν σε απεργία”. Ο Μπολσεβίκος Βασίλι Καϊούροφ ισχυρίστηκε πως το προηγούμενο βράδυ, είχε παροτρύνει τις γυναίκες εργάτριες να δείξουν “αυτοσυγκράτηση και πειθαρχία, αλλά ξαφνικά έγινε απεργία”.

Η φιγούρα των απείθαρχων, ανυπάκουων γυναικών υπήρχε παράλληλα με την εικόνα της οπισθοδρομικής γυναίκας εργάτριας, η οποία χρειαζόταν καθοδήγηση από τους πιο πεφωτισμένους άνδρες συντρόφους. Μόνο ένα σοσιαλιστικό φυλλάδιο μοιράστηκε για την Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών. Το φυλλάδιο, δουλειά της Διασυνοικιακής Επιτροπής της Πετρούπολης, έχει υπάρξει αντικείμενο μεγάλης ακαδημαϊκής διαμάχης. Αυτή η διαμάχη έχει κυρίως περιστραφεί γύρω από τα αρχικά του συνθήματα: “Κάτω ο Αυταρχισμός! Ζήτω η διεθνής αλληλεγγύη του προλεταριάτου! Ζήτω το ενωμένο ΡΣΔΕΚ (Ρωσικο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα των Εργαζομένων}!” Αλλά πιο κάτω, το φυλλάδιο ορίζει την ιεραρχία του προλεταριάτου: Οι γυναίκες είχαν “μόνο πρόσφατα γίνει μέρος της οικογένειας των εργατών” και “συχνά ακόμη είναι φοβισμένες και δεν ξέρουν, τι και πως να διεκδικήσουν” “Οι ιδιοκτήτες εκμεταλλεύονται το ‘σκοτάδι και τη συστολή’ των εργατριών, οι οποίες θα έπρεπε να συμμετάσχουν στους αγώνες που έχουν ήδη ξεκινήσει οι άνδρες εργάτες. Οι γυναίκες εργάτριες ήταν ακόμη ύποπτες, ως ‘οπισθοδρομικά’ στοιχεία του προλεταριάτου, ευεπηρέαστες από τα τραγούδια των φεμινιστικών σειρήνων για τη σεξουαλική αλληλεγγύη.  Υποβαθμίζοντας τις ανησυχίες σχετικά με την επαναστατική κλίση του γυναικείου προλεταριάτου και τη φεμινιστική απειλή για την ταξική ενότητα, το φυλλάδιο της Διασυνοικιακής Επιτροπής εκκινούσε αυστηρά από την αρχική πρόθεση της γιορτής των σοσιαλιστριών γυναικών, επικεντρώνοντας στην τάξη και αποσιωπώντας κάθε αναφορά στο δικαίωμα της γυναικείας ψήφου. Η ονομασία της γιορτής, Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών, μετατράπηκε σε ‘Ημέρα της Γυναίκας Εργάτριας (Zhenskii rabochii den’)’ ή σε ‘Πρωτομαγιά της Γυναίκας (Zhenskoe ‘1-go maia’)^σ.3Το φυλλάδιο βρίσκεται στο Ντ. Α. Λόνγκλεϋ, “Οι Μεζραιόνκα, οι Μπολσεβίκοι, και η Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών: Απάντηση στον Μάικλ Μελανσόν”  Παράρτημα Ε (“Pechatnyi listok Peterburgskogo Mezhduraionnogo Komiteta posviashchennyi Mezhdunarodnomu dniu rabotnits─23 fevralia 1917g.). Σοβιετικές Μελέτες 41, Νο 4, [1989]: 625-645’.”

Όπως έχει επισημάνει η Ελίζαμπεθ Γούντ, θεωρήσεις για τις γυναίκες ως οπισθοδρομικές, παρορμητικές και αναξιόπιστες αποτελούσαν σε μεγάλο βαθμό μέρος της διαμάχης για τους ρόλους των γυναικών με το που ανέλαβαν την εξουσία οι Μπολσεβίκοι. Αλλά στα πρώτα βήματα της Επανάστασης του Φλεβάρη, όπως έχουν δείξει οι Τσόι Σατέρζι και η Ιρίνα Γιουκίνα, οι δράσεις των γυναικών διέψευδαν τα στερεότυπα. Οι γυναίκες εφάρμοσαν τα επαναστατικά τους μαθήματα σε μεγαλύτερο βάθος απ΄ ότι οι άνδρες σύντροφοί τους. Συχνά οι γυναίκες ήταν τολμηρές και οι άνδρες διστακτικοί, οι γυναίκες έπεισαν τους προλετάριους αδερφούς τους να αφήσουν κάτω τα εργαλεία τους και να ενωθούν μαζί τους.

Η Αόρατη Πορεία

Η πορεία της 19ης Μαρτίου στην Πετρούπολη για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών είναι ανύπαρκτη σε όλες σχεδόν τις ρωσικές και σοβιετικές ιστορίες, Εάν γίνεται κάποια αναφορά, η διαδήλωση δαιμονοποιείται ως μια “αστική φεμινιστική” υπόθεση. Εικόνες από εκείνη την πορεία ταυτίζονται λανθασμένα ως μέρος των διαδηλώσεων του Φλεβάρη. Οι διαδηλώτριες της 19ης Μάρτη γίνονται κατά συνέπεια γενικά παραδείγματα εξοργισμένων γυναικών που αυθόρμητα βγαίνουν στους δρόμους. Στην πραγματικότητα, μια πιο διεξοδική μελέτη αυτής της πορείας μπορεί να μας πει πολλά για τη δράση των γυναικών, τις διαμάχες για την έννοια του πολίτη, και τη σύνδεση ανάμεσα στο δικαίωμα ψήφου των γυναικών στη Ρωσία και το παγκόσμιο κίνημα για το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου.

Στον απόηχο της ανατροπής της τσαρικής κυβέρνησης, ως μέρος της ευρέως διαδεδομένης μετεπαναστατικής θέρμης για την εφαρμογή δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, ο στόχος του δικαιώματος γυναικείας ψήφου είχε απήχηση πέρα από τα ταξικά και έμφυλα σύνορα. Το δικαίωμα ψήφου των γυναικών ήταν ένα ζήτημα με ενδιαφέρον όχι μόνο ανάμεσα στις μορφωμένες γυναίκες της διανόησης, αλλά επίσης στις γυναίκες εργάτριες και αγρότισσες. Επιχειρήματα για την επέκταση του δικαιώματος ψήφου των γυναικών με έμφαση στον κεντρικό ρόλο των γυναικών εργατριών στα επαναστατικά γεγονότα της πρωτεύουσας έγιναν σημαντικό επιχείρημα στη φαρέτρα των υποστηρικτών του δικαιώματος ψήφου των γυναικών στην αριστερά. Η ταχεία κινητοποίηση σε σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών δεν επικρινόταν ως ανούσιο αίτημα των “προνομιούχων γυναικών” αλλά ως φυσική συνέπεια των γενναίων δράσεων των γυναικών στην πυροδότηση των αρχικών διαδηλώσεων και έπειτα στην περαιτέρω προώθηση των επαναστατικών γεγονότων.

Η υποστήριξη του δικαιώματος ψήφου των γυναικών εκείνο τον καιρό αποδείχθηκε ενοποιητική, ένα αίτημα προς κατάκτηση από τους υπερασπιστές του προλεταριάτου. Η Αλεξάνδρα Κολοντάι πρόσθεσε τη φωνή της σε εκείνους που επιχειρηματολογούσαν πως η απονομή ίσων δικαιωμάτων στις γυναίκες θα ολοκλήρωνε την επανάσταση, επαναλαμβάνοντας αυτή τη θεματική στο πρώτο της άρθρο στην Πράβντα μετά την επιστροφή της από την εξορία στις 18 Μαρτίου. “Δεν ήμασταν εμείς οι γυναίκες πρώτες έξω στους δρόμους;” έγραψε η Κολοντάι, “Γιατί λοιπόν τώρα… η ελευθερία που κερδήθηκε από το ηρωικό προλεταριάτο και των δύο φύλων, από τους στρατιώτες και τις γυναίκες των στρατιωτών, αγνοεί το μισό πληθυσμό της απελευθερωμένης Ρωσίας;^σ.4Κολοντάι (A. Kalantai), “Γυναίκες Εργάτριες και η Προσωρινή Κυβέρνηση” (“Rabotnitsy i uchreditel’noe sobranie,”)  Πράβντα ,(21 Μαρτίου 1917), 1-2, 1.”

Η απογοήτευση σχετικά με την αποτυχία της Προσωρινής Κυβέρνησης να δράσει γρήγορα και αποφασιστικά πάνω στο ζήτημα του δικαιώματος ψήφου των γυναικών, οδήγησε στη δεύτερη σημαντική έφοδο των γυναικών στη δημόσια αρένα, στις 19 Μαρτίου, 1917. Η Πολυξένα Σισκίνα-Ιαβέιν, η πρώτη γυναίκα γυναικολόγος στη Ρωσία και Πρόεδρος της Ένωσης για τα Ίσα Δικαιώματα των Γυναικών, οργάνωσε τη μεγαλύτερη διαδήλωση γυναικών στη ρωσική ιστορία, απαιτώντας δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες. Εκτιμάται ότι έλαβαν μέρος 35 με 40 χιλιάδες γυναίκες. Η πορεία ξεκίνησε από τη Δούμα της Πόλης στην οδό Νέβσκι Πρόσπεκτ, στην καρδιά της πόλης, και κατευθύνθηκε προς την Κρατική Δούμα, στο Παλάτι της Ταυρίδας. Ενενήντα οργανώσεις συμμετείχαν στη στήριξη της διαδήλωσης. Οι Σισκίνα-Ιαβέιν και Βέρα Φίγκνερ ήταν επικεφαλής της πορείας, στεκόμενες πάνω σε ένα ανοιχτό αμάξι.

Η πορεία και οι συνέπειές της προσφέρουν μια ευκαιρία να δούμε πώς η Προσωρινή Κυβέρνηση και τα Σοβιέτ δούλεψαν μαζί τις πρώτες μέρες της Επανάστασης. Οι φεμινίστριες ήταν αποφασισμένες και μαχητικές, αλλά βρίσκονταν σε σχετικά προνομιούχα θέση. Στη ρευστή κατάσταση των πρώτων εβδομάδων μετά την Επανάσταση, οι ηγέτες των Σοβιέτ και της Προσωρινής Κυβέρνησης είχαν λίγες επιλογές. Η επίδειξη ισχύος ενάντια σε μια πορεία γυναικών τόσο σύντομα μετά την επανάσταση ήταν αδιανόητη και αδύνατη.

Οι γυναίκες στις πρώιμες επαναστατικές δράσεις του 1917 έχουν ακουστεί αλλά δεν έχουν ταυτοποιηθεί. Η 19η Μάρτη είναι η πρώτη φορά που μια γυναίκα ηγέτιδα κατονομάζεται και αντιμετωπίζει πανίσχυρους άνδρες σε μια δημόσια διαδήλωση. Μια αναφορά που γράφτηκε από την Όλγα Ζακούτα, μέλος της Ένωσης Γυναικών, παράσχει λεπτομέρειες της διάδρασης ανάμεσα στην Σισκίνα-Ιαβέιν, την Προσωρινή Κυβέρνηση και τους ηγέτες των Σοβιέτ. Η Σισκίνα-Ιαβέιν οδήγησε το πλήθος να διεκδικήσει ώστε ο επικεφαλής των Σοβιέτ Νικολάι Σ. Τσκέντζι και ο Πρόεδρος της Δούμας Μικαίλ Β. Ροντζιάνκο να δώσουν μια οριστική απάντηση στο ζήτημα της απονομής του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες. Στο τέλος, με τη σύμπραξη του Πρίγκιπα Λβωφ, του επικεφαλής της Προσωρινής Κυβέρνησης, οι γυναίκες πέτυχαν τα αιτήματά τους, με τους ηγέτες της Προσωρινής Κυβέρνησης και των Σοβιέτ να συμφωνούν. Ο εκλογικός νόμος της 20ης  Ιουλίου επικύρωσε το δικαίωμα των Ρωσίδων να ψηφίζουν και να θέτουν υποψηφιότητα για δημόσια αξιώματα στις επικείμενες εκλογές της Συντακτικής Συνέλευσης^σ.5Για την αναφορά του Ζακούτα, δες Ροσέλ Τζ. Ρουθτσάιντ, εκδότης και μεταφραστής,Όλγα Ζακούτα, “Kak v revoliutsionnoe vremia Vserossiiskaia Liga Ravnopraviia Zhenshchin dobilas’ izbiratel’nykh prav dlia russkikh zhenshchin (Πως κατά τον επανασταστικό χρόνο η Πανρωσική Ένωση για τα Ίσα Δικαιώματα των Γυναικών κέρδισε το δικαίωμα ψήφου για τις Ρωσίδες),” Ασπασια, τομ. 6 (2012): 117-124. Για το κείμενο του εκλογικού νόμου δες Ρόμπερτ Μπρόντερ και Αλέξανδρος Κερένσκι, Η Ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση, 1917. (Stanford: Stanford University Press, 1961), τομ. 1, 454-61. Η πρόταση που περιλαμβάνει τις γυναίκες ως ικανούς ψηφοφόρους είναι στο Κεφάλαιο II, “Για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών”, σελ 455

Γιατί λοιπόν οι ηγέτες της Προσωρινής Κυβέρνησης υποχώρησαν μετά από μια διαδήλωση, όταν σε πολλές από τις θεσμοθετημένες δυτικές δημοκρατίες αναρίθμητες διαδηλώσεις για το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου πέτυχαν πολύ λίγα; Στη Ρωσία, αρκετοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο. Σε αντίθεση με τους πολιτικούς σε πολλές από τις παλαιότερες δημοκρατίες, ούτε η Προσωρινή Κυβέρνηση ούτε οι ηγέτες των Σοβιέτ ήταν αντίθετοι με το δικαίωμα ψήφου των γυναικών. Ακόμη και εκείνοι οι οποίοι, όπως ο ηγέτης των Καντέτ Πολ Μιλιούκοφ, αρχικά ήταν αντίθετοι με τη γυναικεία ψήφο, είχαν προ πολλού αλλάξει την τοποθέτησή τους. Η υποστήριξη για τα δικαιώματα των  γυναικών καθιερώθηκε στις πλατφόρμες του σοσιαλιστικού και άλλων αριστερών κομμάτων. Και όλο και περισσότεροι συντηρητικοί, μέλη της κυβέρνησης, όπως ο Ροντζιάνκο, τώρα αναγνώριζαν πως το δικαίωμα ψήφου των γυναικών ήταν μέρος αυτού που οριζόταν ως μοντέρνο κράτος.

Οι εκλογές της Συντακτικής Συνέλευσης και η Ψήφος των Γυναικών

Με την άφιξη του Λένιν στον Σταθμό της Φινλανδίας το βράδυ της 3ης Απριλίου, όπου Οι Θέσεις του Απρίλη απέρριπταν κάθε συνεργασία των Μπολσεβίκων με την Προσωρινή Κυβέρνηση και/ή με άλλους σοσιαλιστές, το δικαίωμα ψήφου των γυναικών είχε ήδη δρομολογηθεί να γίνει νόμος. Εξήμισι μήνες αργότερα, ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι είχαν καταλάβει την εξουσία στη δεύτερη και αποφασιστική Ρωσική Επανάσταση. Στις περισσότερες καταγραφές, η νύχτα της 24ης Οκτωβρίου, όταν οι Μπολσεβίκοι ανέτρεψαν την Προσωρινή Κυβέρνηση, σηματοδοτεί το τέλος της δημοκρατίας εν γένει, εφόσον “υπό το μονοκομματικό σύστημα, το δικαίωμα ψήφου είχε μικρή πολιτική ουσία^σ.6Λίντα Έντμοντσον, “Δικαιώματα των Γυναικών, Φύλο και Ιδιότητα του Πολίτη στην Τσαρική Ρωσία, 1860-1920: το Ερώτημα της Διαφοράς,¨ στο Δικαιώματα των Γυναικών και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Διεθνείς Ιστορικές Οπτικές Πατρίτσια Γκρίμσοου,Κέιτι Χόλμς, και Μέριλυν Λέικ  (Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave, 2001), 153-67, 160”. Αλλά η επιβολή του μονοκομματικού συστήματος χρειάστηκε χρόνο. Στην πρώιμη μετά-Οκτωβριανή περίοδο, η κατεύθυνση της Επανάστασης δεν ήταν τόσο ξεκάθαρη. Ελπίζοντας για τη λαϊκή εντολή, ο Λένιν επέτρεψε τη διεξαγωγή των εκλογών της Συντακτικής Συνέλευσης, οι οποίες άρχισαν από τις 12 Νοεμβρίου και απλώθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος εκείνου του μήνα. Οι γυναίκες που βγήκαν στους δρόμους επηρέασαν δυναμικά την πορεία των γεγονότων το 1917, αλλά εκείνες οι δράσεις, παρόλο που είχαν αντίκτυπο για όλη τη χώρα, αρχικά εκδηλώθηκαν στην Πετρούπολη. Η ψήφος επηρέασε όλες τις ενήλικες Ρωσίδες. Και πάλι, το πιο συνηθισμένο επιχείρημα είναι ότι οι γυναίκες δεν ενδιαφέρονταν για την ψήφο. Αλλά τα τεκμήρια, ειδικά η έρευνα του ιστορικού Λεβ Προτάσον, θέτουν υπό αμφισβήτηση αυτή την ρητορική.

Οι εκλογές της Συντακτικής Συνέλευσης ήταν οι πρώτες εκλογές στις οποίες οι Ρωσίδες γυναίκες άνω των είκοσι ετών θα μπορούσαν όχι μόνο να ψηφίσουν αλλά να θέσουν και υποψηφιότητα, οι πιο ελεύθερες εκλογές που διεξήχθησαν ποτέ στη Ρωσία μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Πάνω από σαράντα εκατομμύρια ψήφοι ρίχτηκαν στην κάλπη^σ.7Μάρκ Βίσνιακ, Η Πανρωσική Συντακτική Συνέλευση (Vserossiiskoe uchreditel’noe sobranie)(Paris: Izd. Sovremennyiia zapiski, 1932), 83.. Ο Όλιβερ Ράντκι εκτίμησε το ποσοστό συμμετοχής ψηφοφόρων περίπου στο 55%. Κάτι τέτοιο είναι εντυπωσιακό δεδομένου του χάους και της αβεβαιότητας της περιόδου, αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους τον Οκτώβρη^σ.8Για τις φιγούρες συμμετοχής στις εκλογές για τη Συντακτική Συνέλευση, δες Όλιβερ Ράντκι, Η Ρωσία πηγαίνει στις κάλπες: Η εκλογή στην Πανρωσική Συντακτική Συνέλευση, 1917. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1989, 44-45. Παράγοντες όπως η παροχή κινήτρων στις γυναίκες, η αντίσταση των ανδρών αγροτών, ο φόβος των ψηφοφόρων, και η κινητοποίηση των μειονοτικών ομάδων επηρέασαν την προσέλευση των γυναικών ψηφοφόρων. Παρά τα εμπόδια, μεγάλος αριθμός γυναικών άδραξαν την ευκαιρία να εξασκήσουν τα νεοαποκτηθέντα δικαιώματά τους ως πολίτιδες.

Σε αντίθεση με χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι επίσημοι και ανεπίσημοι φυλετικοί και ταξικοί φραγμοί στην ψήφο επηρέαζαν τη συνολική ψήφο, τέτοιοι φραγμοί για το μεγαλύτερο μέρος δεν υπήρχαν στην πολυεθνική επαναστατική Ρωσία. Σε αστικές περιοχές όπως το Μπακού, ο αριθμός των Μουσουλμάνων γυναικών που ψήφισαν άγγιξε το 77%, με συντριπτικές πλειοψηφίες για τη λίστα Μουσουλμάνοι της Ρωσίας^σ.9Λ.Τζ. Προτάσωβ, “Οι Γυναίκες στην Πανρωσική Συντακτική Συνέλευση [Zhenshchina v Vserossiiskoe Uchreditel’noe Sobranie),” Από την Ανδρική και Γυναικεία στην Έμφυλη Έρευνα: Υλικό από τη Διεθνή Ακαδημαϊκή Συνδιάσκεψη 20 Απριλίου 2001 (Ot muzhskikh i zhenskikh k gendernym issledovaniiam: Materialy mezhdunarodnoi nauchnoi konferentsii 20 aprelia 2001 goda. ed. Pavel P. Shcherbinin (Tambov: Tambov State University Press, 2001), 46-54, 47.. Η γυναικεία συμμετοχή σε πολλές περιπτώσεις υπερέβαινε εκείνη των ανδρών. Ο Προτάσον αναφέρει άρθρα εφημερίδων που καταγράφουν έμφυλες διαφοροποιήσεις στην προσέλευση. Σύμφωνα με αυτές τις πηγές, το ποσοστό των γυναικών ψηφοφόρων των αγροτικών περιοχών έφτασε το 77%, ενώ το συνολικό ποσοστό των ανδρών ήταν 70%. Τα αστικά κέντρα, με πολύ μεγαλύτερη συγκέντρωση μορφωμένων και πολιτικά συνειδητοποιημένων γυναικών, αναμενόταν να έχουν υψηλότερη γυναικεία συμμετοχή. Ακόμη και έτσι, η διαφορά ανάμεσα στην ανδρική και γυναικεία προσέλευση ήταν μεγαλύτερη από το αναμενόμενο. Στις πόλεις της επαρχίας της Μόσχας, για παράδειγμα, 56% των γυναικών ψήφισε σε σύγκριση με 50% των ανδρών. Στο Γιαροσλάβλ 46,5% των ανδρών ψήφισε και 67,5% των γυναικών^σ.10Για τα ποσοστά ψήφου, δες Προτάσωβ, 50. Ο αριθμός των ανδρών που ακόμα παρέμεναν στο μέτωπο αναμφίβολα επηρέασε τα ποσοστά της ανδρικής προσέλευσης. Συνολικά, παρά τις εμπόλεμες συνθήκες, οι Ρώσοι πήγαν στις κάλπες σε υψηλότερα ποσοστά απ΄ ότι στις ΗΠΑ, μια θεσμοθετημένη δυτική δημοκρατία όπου οι πρώτες εθνικές εκλογές όπου οι γυναίκες ψήφισαν διεξήχθησαν σε καιρό ειρήνης. Μελετητές των Προεδρικών Εκλογών των ΗΠΑ του 1920, εκτιμούν πως η γυναικεία προσέλευση υπολογίζεται κατά προσέγγιση στο 37% τη στιγμή που η συμμετοχή των ανδρών υπολογίζεται περίπου στο 55%^σ.11Τζ. Κέβιν Κορντερ και Κριστίνα Γουόλμπρεχτ, “Ενσωματώνοντας τις Γυναίκες Ψηφοφόρους Μετά Το Δικαίωμα Ψήφου” ανέκδοτη συμβολή, 22..

Με το θρίαμβο των Μπολσεβίκων, οι φεμινιστικές οργανώσεις και φεμινιστικές εφημερίδες εξαφανίστηκαν, καθώς η νέα σοβιετική κυβέρνηση έκλεισε όλες τις αυτόνομες και ανεξάρτητες ομάδες και εκδόσεις^σ.12Εβελίν Εντερλέιν, Το Χθές ήταν το Αύριο: Αναστοχασμοί πάνω στην Πρώτη Πανρωσική Συνδιάσκεωη των Γυναικών του 1908 “’Hier Était Demain'”: Réflexions Sur Le Premier Congrès Feminine Pan-Russe De 1908,” In New sources and new methodologies in women’s studies research (Nouvelles sources et nouvelles methodologies de recherché dans les etudes sur les femmes), ed. Guyonne Leduc, 129-43. (Paris: L’Harmattan, 2004), 139. Η Εβελίν Εντερλέιν έμαθε από τον Αρκάντι Βάκσμπεργκ πως η λίστα των φεμινιστικών οργανώσεων και εκδόσεων που επρόκειτο να κλείσουν συντάχθηκε από την Κολοντάι και είναι στο GARF. Δεν μπόρεσα να συμβουλευτώ προσωπικά εκείνα τα έγγραφα. (Προσωπικός διάλογος, 22 Μαρτίου 2008). Με το που ανήλθαν στην εξουσία, οι Μπολσεβίκοι ιδιοποιήθηκαν τη νίκη των γυναικών για το δικαίωμα ψήφου, ως μέρος της συνολικής τους προσπάθειας να ιδιοποιηθούν τα απελευθερωτικά επιτεύγματα όλων των γυναικών και να απαλείψουν και να εξευτελίσουν τη δουλειά των φεμινιστριών.

Είκοσι έξι χρόνια μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, το μπολσεβίκικο αφήγημα πολύ συχνά παραμένει αναμφισβήτητο. Συνδέσεις ανάμεσα στα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1917, όταν οι γυναίκες της Πετρούπολης βγήκαν στους δρόμους την Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών για να πυροδοτήσουν την επανάσταση, τη διαδήλωση της 19ης Μαρτίου για το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου, τη δημιουργία του Τάγματος των Γυναικών, τον εκλογικό νόμο του Ιουλίου που απένειμε πλήρη δημοκρατικά δικαιώματα στις Ρωσίδες και την Προσωρινή Κυβέρνηση αξίζουν περαιτέρω διερεύνηση. Πράγματι, το δικαίωμα ψήφου των γυναικών είναι το πιο σπουδαίο επίτευγμα της Προσωρινής Κυβέρνησης^σ.13Ο Βίσνιακ στην Συντακτική Συνέλευση υποστηρίζει πως ο εκλογικός νόμος της Προσωρινής Κυβέρνησης ήταν το μοντέλο για άλλες ανατολικές και κεντρικές ευρωπαϊκές χώρες όπως η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Αυστρία καιη Γερμανία, και επίσης η Δημοκρατία της Ισπανίας (85). Και ως συνέπεια της νίκης για τη γυναικεία ψήφο, ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι απέκτησαν τον έλεγχο του κράτους στο οποίο οι γυναίκες ήδη είχαν μια εμπειρία επίσημης εξάσκησης του δικαιώματος της πολίτιδας, μέσω της ψήφου.

Ενσωματώνοντας πληροφορίες για την είσοδο των γυναικών στη δημόσια σφαίρα το 1917, μέσα από τη μελέτη της συμμετοχής τους στις διαδηλώσεις, τις πολιτικές πορείες, τις ποικίλες μορφές γυναικείου ακτιβισμού, και τη μάχη για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, βελτιώνεται η κατανόηση του επαναστατικού χρόνου σε σχέση με τα ερωτήματα της ιδιότητας του πολίτη, της δημοκρατικής μεταρρύθμισης, και τις έννοιες της έμφυλης και φεμινιστικής δράσης. Η ιστορία του 1917 στη Ρωσία απαιτεί μια μεγάλη ποικιλία φωνών, και την προσοχή σε ολόκληρο το φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων και εμπειριών, εντός των μαζών όπως επίσης και εντός των ελίτ.