9 μήνες μέσα σε [και έξω από] ένα Κακό Σπίτι

¨Μα δεν ακούτε την τρομακτική φωνή που ο ήχος της φτάνει ως πέρα στον ορίζοντα και που οι άνθρωποι ονομάζουν σιωπή;¨

Georg Büchner, “Lenz”

Το Κακό Σπίτι^σ.1Το Κακό Σπίτι είναι ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης προσφύγων στην περιοχή της Μαλακάσας. Την περίοδο που γράφεται το κείμενο διαμένουν εκεί περίπου 800 πρόσφυγες, με χώρες προέλευσης κυρίως το Αφγανιστάν και το Ιράν. Το χαρακτηρισμό χρωστάει σε έναν 7χρονο κάτοικό του, ο οποίος μετέφρασε τη φράση “mala casa” από τα ισπανικά. είναι ένα περιφραγμένο φρούριο. Στους Κατοίκους του λένε ότι τα συρματοπλέγματα βρίσκονται εκεί για να τους προστατεύουν, καθώς ο καθένας και η καθεμία μπορεί να μπει και να βγει από τη στενή του πύλη, εφόσον αναγνωριστεί από τον Επιτηρητή. Οι Κάτοικοι, όμως, γνωρίζουν πως η πύλη είναι επιφορτισμένη με τον έλεγχο της ροής τους σε συνάρτηση με το χρόνο και πως αυτό που κάνει η περίφραξη είναι να γεννά ένα δικό τους μέσα και ένα έξω των άλλων. Άλλωστε κανείς και καμιά τους ποτέ δεν ένιωσε ασφάλεια, είτε εκτός, είτε εντός των τειχών του.

Μέσα στο Κακό Σπίτι χωράνε πολλά μικρότερα σπίτια, όλα τους ίσα και ίδια. Ξεχωρίζουν μόνο από τον αριθμό που αποφάσισε ο Επιτηρητής ότι θα χαρακτηρίζει από δω και μπρος το καθένα. Στους Κατοίκους εξήγησαν ότι έτσι εξασφαλίζεται η ισότιμη μεταχείριση. Αν τους ρωτήσεις, όμως, θα σου πουν ότι η γυμνή ομοιομορφία που τους επιβλήθηκε είναι δηλωτική της απώλειας της ταυτότητάς τους και της περιφρόνησης οποιουδήποτε διαφοροποιητικού στοιχείου. Ό,τι και να ήταν κάποτε, τώρα είναι πρωτίστως Κάτοικοι. Κάποιες φορές αναγνωρίζουν με δυσκολία το πρόσωπο του γείτονα μέσα από τη μάσκα του Κατοίκου^σ.2Στις φυλακές του Pentonville στο Λονδίνο (1842) οι κρατούμενοι υποχρεούνταν να καλύπτουν τα πρόσωπά τους με κουκούλες ή μάσκες και να σιωπούν κατά την ομαδική άσκηση, όπως και σε κάθε κοινόχρηστο χώρο.. Άλλοτε πάλι, οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί δικό τους φυτρώνει περιπαιχτικά στο εμβαδό των δύο τετραγωνικών μέτρων που τους παραχωρήθηκε.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της τοπολογίας του Κακού Σπιτιού είναι οι διακλαδώσεις των διαδρόμων που καλύπτουν κάθε ελεύθερη επιφάνειά του, διευκολύνοντας έτσι, το έργο του Επιτηρητή. Δεν είναι τυχαίο που το Κακό Σπίτι ήταν παλιά στρατόπεδο, φυλακή, εργοστάσιο, εργατικές κατοικίες^σ.3”Θέλουμε να αυξήσουμε τις εγγυήσεις για τάξη, ηθική και πολιτική μετριοπάθεια; Να κατασκευάσουμε εργατουπόλεις!” Η φράση ανήκει στον Georges Picot, συνιδρυτή των γαλλικών HBM(habitations à bon marché), προγόνων των HLM(habitations à loyers modérés), οι οποίες λειτούργησαν ως φυλακές εβραίων και κομμουνιστών (1941-1944) και μετέπειτα ως κοινωνικές κατοικίες και κατοικίες μεταναστών των παρισινών προαστίων. ή οποιουδήποτε είδους «παρατηρητήριο της ανθρώπινης πολλαπλότητας»^σ.4Μ.Foucault, “Επιτήρηση και τιμωρία, Η γέννηση της φυλακής”. Τα έχουν συνηθίσει οι Κάτοικοι τα μάτια των Άλλων πάνω στα σώματά τους, η διαδρομή τους δεν ήταν ποτέ ιδιωτική υπόθεση. Βέβαια, -και αυτό είναι κάτι που δεν μπορούν να εξηγήσουν- πρώτη φορά σώματα που τόσο αβίαστα χαρακτηρίζονται “περιττά”, αποτελούν αντικείμενο τόσο εξονυχιστικής παρατήρησης.

Με αυτόν τον τρόπο επιλέχθηκε να τοποθετηθούν οι Κάτοικοι στο χώρο. Οριοθετημένοι από τα νέα τους σύνορα αλλά όχι ανελευθέρωτοι απ’αυτά, με δυνατότητα εξόδου, αλλά απρόσκλητοι σε οποιοδήποτε πυρήνα οργάνωσης της νέας ζωής, εγκλωβισμένοι μέσα και -παράλληλα και αδιαχώριστα- αποκλεισμένοι εκτός. Δεν υποχρεούνται να βρίσκονται εκεί και δεν μπορούν να βρεθούν αλλού, και άρα, κάπου ανάμεσα στην αιχμαλωσία και το ζωτικό τους συμφέρον^σ.5Οι πρόσφυγες που εγκαταλείπουν οικειοθελώς το σ.σ. παύουν να έχουν πρόσβαση σε κάθε υπηρεσία που παρέχεται εντός του, συμπεριλαμβανομένου και του cash program, που τους εξασφαλίζει τα στοιχειωδώς απαραίτητα για την επιβίωσή τους., αναλαμβάνουν οι ίδιοι την ευθύνη του εγκλεισμού τους.

Όλα δείχνουν πως ένα πείραμα συντελείται στο εσωτερικό αυτής της πανοπτικής διάταξης και καταργεί την ιδιωτικότητά τους, αλλά μοιάζει να είναι μη ανακοινώσιμο, έτσι όπως το Κακό Σπίτι ορθώνεται πάντα στα όρια, πάντα στις παρυφές της πόλης και σε απόσταση από το βλέμμα της. Έτσι σχεδιάστηκε να κατανεμηθούν οι Κάτοικοι, μονίμως ορατοί και ταυτόχρονα αόρατοι. Κι αφού ούτε να κρυφτούν μπορούν, ούτε φαίνονται, δεν είναι περίεργο που μερικές φορές μπερδεύονται.

Οι περισσότεροι διαισθάνονται πως έχουν ζήσει πολύ καιρό στο Κακό Σπίτι, το ακριβές χρονικό διάστημα, όμως, με δυσκολία το θυμούνται. Η αλήθεια είναι πως πήραν στα σοβαρά τη συμβουλή του Επιτηρητή: “Κάτοικε, εδώ δε σου χρειάζεται μνήμη, μόνο υπομονή”. Κι έτσι, αντί να χτίζουν γέφυρες με τις πρώτες λέξεις της νέας τους γλώσσας, εκείνοι πριν από όλα μαθαίνουν να ερμηνεύουν τη λέξη “περίμενε” και τη σημαίνουσα λειτουργία που κάθε διαφορετική εκφορά της προσδίδει.

Για έναν Κάτοικο του Κακού Σπιτιού, λοιπόν, η αναμονή είναι μια γνώριμη κατάσταση^σ.6Για την κάλυψη των αναγκών των προσφύγων , στο σ.σ. δραστηριοποιούνται σε τακτική βάση 7 ΜΚΟ, που απασχολούν κατά προσέγγιση 40 εργαζόμενους αθροιστικά. Επίσης, στο χώρο απασχολούνται υπάλληλοι του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, του Υπουργείου Παιδείας, του Δήμου Ωρωπού και του ΚΕΕΛΠΝΟ.. Από τη στιγμή που θα περάσουν την πύλη του, θα αναμείνουν για ώρες μέχρις ώτου αναγνωριστούν από τον Επιτηρητή και οδηγηθούν στα μικρότερα σπίτια. Στο διάστημα αυτό χρησιμοποιούν την περιουσία τους με παράξενους τρόπους. Συνήθως, είτε κάθονται πάνω της για να ξεκουραστούν ή από κάτω της για να προφυλαχτούν απ’τον ήλιο ή τη βροχή.

Όταν πεινάσουν, θα αναμείνουν στην ουρά την Τροφοδοσία και όταν αρρωστήσουν θα αναμείνουν στην ουρά για το Γιατρό. Αρκετοί έχουν μια ιστορία για τότε που χρειάστηκε να αναμετρηθεί η πείνα με τον πόνο τους. Τα παιδιά θα αναμείνουν μήνες για να γραφτούν στο σχολείο κι αν δεν τα καταφέρουν θα αναμείνουν την επόμενη χρονιά για να ξαναπροσπαθήσουν. Στο μεταξύ, εκατό εργατοώρες αρκούν για να μάθουν τα μυστικά ενός κομματιού απ’τη γη που -χρόνια τώρα- περπατάνε^σ.7Πρόσφατα το Υπουργείο Οικονομίας ανακοίνωσε την εφαρμογή προγραμμάτων αγροτικής εκπαίδευσης για πρόσφυγες ηλικίας 15-18 ετών, που διαμένουν σε σ.σ. στην Αττική και την Κεντρική Μακεδονία. Όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα της Αυγής στις 12/6, “η εκπαίδευση και ειδικότερα η πρακτική άσκηση θα πραγματοποιηθεί με τη μέθοδο του on the job training”.. Ακόμα και για να χρησιμοποιήσεις την τουαλέτα χρειάζεται να αναμείνεις. Αν είσαι γυναίκα, μετά τη δύση του ήλιου, μάλλον θα διαλέξεις να αναμείνεις μέχρι το επόμενο πρωί^σ.8Μέχρι το Δεκέμβρη του 2016 στο σ.σ. λειτουργούσαν 10 ανδρικές και 10 γυναικείες κοινόχρηστες τουαλέτες. Πολλές γυναίκες και μικρά παιδιά απέφευγαν να τις χρησιμοποιούν τις νυχτερινές ώρες λόγω του ελλιπούς φωτισμού..

Κάποια μέρα, ένα avatar θα τους ρωτήσει γιατί εγκατέλειψαν το παλιό τους σπίτι και γιατί δεν μπορούν να επιστρέψουν εκεί. Τις βρίσκουν αστείες αυτές τις ερωτήσεις, όσο ακόμα θυμούνται τη γη της οδύνης τους, ωστόσο αυτή τη μέρα την αναμένουν με ανυπομονησία^σ.9Μετά τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, το διάστημα που απαιτείται για την εξέταση ενός αιτήματος ασύλου έχει αυξηθεί δραματικά. Η αναμονή για τη συνέντευξη της προεγγραφής (που γίνεται μέσω skype) μπορεί να διαρκέσει μήνες..

Υπολογίζεται ότι τις περισσότερες ώρες τους οι Κάτοικοι τις ξοδεύουν αναμένοντας κάτι. Εξάλλου για τους περισσότερους, το ίδιο το Κακό Σπίτι δε συμβολίζει παρά την αναμονή για τον επόμενο προορισμό. Πολλοί αναγνωρίζουν πως είναι αυτή η αναμονή -και η ενδεχομενικότητα που εγγενώς περιέχει- που τους γλιτώνει απ’ την καθολική απραξία και ίσως γι’αυτό την καλωσορίζουν, όπως τον ξένο στο οικογενειακό τους τραπέζι.

Κάπως έτσι, το Κακό Σπίτι εγκαθιδρύει την κυριαρχία πάνω στους Κατοίκους του, μέσω της επιβολής πάνω στο χώρο και το χρόνο τους. Εξάλλου, στα σώματά τους ήδη αναγνωρίζονται τα αποτυπώματά του, ψηλαφώνται ανάγλυφα στην αναπνοή, στο αίμα και το δέρμα τους^σ.10Πολλές από τις ασθένειες που επηρεάζουν τον προσφυγικό πληθυσμό που διαμένει στο σ.σ. εμφανίζουν ισχυρή συσχέτιση με τις εκεί συνθήκες διαβίωσης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η έξαρση των λοιμώξεων κατώτερου αναπνευστικού την περίοδο των χιονοπτώσεων (όταν ακόμη οι πρόσφυγες διέμεναν σε σκηνές), οι παρασιτώσεις (για τη θεραπεία των οποίων απαιτείται πλύσιμο των ρούχων και των κλινοσκεπασμάτων σε υψηλή θερμοκρασία, κάτι που δεν αποτελεί δυνατότητα) και οι καταστάσεις που σχετίζονται με τη διατροφή, όπως αβιταμινώσεις και τροφικές δηλητηριάσεις.. Εν τέλει, έτσι ολοκληρώνεται η παραγωγή της γυμνής ζωής^σ.11Ο Giorgio Agamben χαρακτηρίζει γυμνή ζωή αυτή που είναι ταυτοχρόνως δυνητικά φονεύσιμη (μπορεί να θανατωθεί ατιμωρητί) και άθυτη (δεν αποτελεί άξια θυσιαστήρια προσφορά). Περί φονευσιμότητας, ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόσφατη έκθεση του RSA για τους θανάτους προσφύγων στα σ.σ. των νησιών του Αιγαίου και το θολό νομικό πλαίσιο που τους περιβάλλει. (https://www.proasyl.de/wp-content/uploads/2015/12/2017-06-14-RSA-Policy-Paper_Greek-Hotspots_Deaths-not-to-be-forgotten.pdf), όχι με έναν πάταγο^σ.12T.S.Eliot, “The hollow men”, αλλά ως διαρκής υπενθύμιση που ορίζει την καθημερινότητα και τους υλικούς όρους της επιβίωσής της.

Είναι το Κακό Σπίτι εξαίρεση; Μέσα του άνθρωποι γεννιούνται, πεθαίνουν, τραγουδάνε, τσακώνονται, κάνουν έρωτα, θρηνούν, προσεύχονται και χορεύουν. Οι μητέρες μαλώνουν τα παιδιά όταν λερώνουν τα ρούχα τους, οι άντρες εξουσιάζουν τις γυναίκες τους, τα παιδιά προτιμούν το παιχνίδι απ’το σχολείο και οι γκέι στερούνται το δημόσιο χώρο. Επιβραβεύονται όσ@ συμμορφώνονται και τιμωρούνται όσ@ αποκλίνουν. Συμβαίνει σχεδόν ό,τι συμβαίνει σε κάθε αντίστοιχη ομαδοποίηση, εκτυλίσσεται μία φαινομενικά ανώδυνη καθημερινότητα, οι άνθρωποι ζουν το μέσα τους στη συνθήκη του έξω. Το Κακό Σπίτι είναι ο ορισμός της εξαίρεσης, στην εποχή όπου η εξαίρεση καθίσταται σταδιακά μη διαφοροποιήσιμη απ’τον κανόνα. Παραφράζοντας τον Καμύ, ο καθένας μας το κουβαλάει μέσα του το Κακό Σπίτι, γιατί κανείς, όχι, κανείς στον κόσμο δεν είναι απρόσβλητος απ’ αυτό.

Οι μέσα έξω και έξω κανείς; Αν εμείς, οι κατά τύχη ιθαγενείς, κουραστήκαμε απ’τη βουή των εξαγγελιών περί αξιοπρεπούς διαβίωσης, μπορούμε ακόμα να ακούσουμε το ανείπωτο, να αφουγκραστούμε την εκκωφαντική σιωπή που σκεπάζει τις κωμοπόλεις, τις ΒιΠε, τα νησιά του Αιγαίου. Αυτό που μας αντιστοιχεί -σε όποια πλευρά του φράχτη κι αν έτυχε να βρισκόμαστε- είναι να αρνηθούμε στον Επιτητρητή το δικαίωμα να ορίζει το μέσα και το έξω, να άρουμε το μέσα και το έξω, να συναντηθούμε και να υπερασπιστούμε τους χώρους που μας επιτρέπουν να συναντιόμαστε^σ.13Το κείμενο γράφεται σε μια περίοδο όξυνσης της καταστολής εναντίον των καταλήψεων. Ειδικότερα, οι προσφυγικές καταλήψεις είναι χώροι όπου (στον αντίποδα των στρατοπέδων συγκέντρωσης) έχουν αποτελέσει παράδειγμα δημιουργικής συνύπαρξης ντόπιων και προσφύγων εντός του αστικού ιστού και ως τέτοιο αξίζουν αδιαπραγμάτευτη στήριξη..  Όπως διάφορα γεγονότα, εμβληματικά της βίας του 20ού αιώνα, αντιμετωπίστηκαν με αμηχανία ή και αδιαφορία από τους συγχρόνους τους, έτσι και η ποιότητα της βίας των σημερινών Κακών Σπιτιών πιθανώς να γίνει αντιληπτή με καθυστέρηση, τόσο από εκείν@ που την υφίστανται, όσο και από εκείν@ που την καταπολεμούν με συνέπεια και θάρρος.

Αν υποψιαζόμαστε ότι η αναμονή δεν έχει να μας προσφέρει τίποτα πια, ας βιαστούμε. ‘Έχουμε όλη τη ζωή μπροστά μας.